Trùm khủng bố Tresnia, Shamil Basayev, ngày 17-9 vừa qua đã thú nhận chính y chỉ đạo các nhóm thực hiện vụ khủng bố trường học tại Beslan làm chết hơn 400 người, vụ không tặc và đánh bom liều chết hai máy bay hành khách vào ngày 24-8-2004 cùng hai vụ đánh bom khác ở Moscow trong cùng thời gian. Kremlin đã treo giá 10 triệu USD cho thông tin tìm ra Shamil Basayev (và thủ lĩnh phiến loạn Tresnia Aslan Maskhadov).
Trên trang web riêng (www.kavkazcenter.com), Shamil Basayev đã “tiết lộ” chi phí thực hiện các vụ khủng bố. Vụ đánh bom hai máy bay được thực hiện với 4.000 USD; hai vụ nổ ở Moscow 7.000 USD và vụ Beslan 9.700 USD. Tổng cộng, 20.700 USD đã được dùng để giết hàng trăm thường dân.
Shamil Basayev.
Trùm khủng bố Basayev kể rằng nhóm khủng bố Beslan gồm 33 thành viên, trong đó có 12 đàn ông và 2 phụ nữ Tresnia, 2 người A Rập và một số kẻ khác thuộc các nước Caucasus. Như Osama Bin Laden, tên tuổi Shamil Basayev không còn xa lạ với những bản tin thời sự liên quan tình hình chính trị Tresnia vài năm gần đây.
Hành động khủng bố đầu tiên của Shamil Basayev xảy ra năm 1991, khi Basayev thực hiện không tặc một máy bay hành khách, buộc đổi hướng sang Thổ Nhĩ Kỳ và hạ cánh ở Grozny (thủ đô Tresnia). Chỉ nhằm gửi thông điệp cho Kremlin, lần đó, Basayev đã thả 171 con tin.
Từ vụ không tặc năm 1991 đến vụ bắt cóc và giết chết trẻ em tại Beslan, Shamil Basayev đã thật sự trở thành đối tượng nguy hiểm, giết người với cái đầu máu lạnh.
- Bộ mặt thật của Basayev
Sinh năm 1965 tại làng miền núi Vedeno (Tresnia), Basayev cho rằng mình là hậu duệ của giáo sĩ Shamil, người hồi thế kỷ 19 từng dựng cuộc chiến chống lại Sa hoàng Nga. Theo Moskovskaya Pravda, Shamil Basayev kể rằng ông nội mình từng chiến đấu trong hàng ngũ giáo sĩ Uzun Haji chống lại Bạch quân sau cuộc cách mạng Bolshevik. Gia đình Basayev, như một số người Tresnia khác, đã bị lưu đày đến Kazakstan vì tội ủng hộ phát xít Đức…
Cuối thập niên 1980, Shamil Basayev đến Moscow, sống bằng nghề bán máy vi tính và đó cũng là thời gian Basayev bước vào con đường chính trị. Cuối năm 1991, khi tình hình Liên Xô (cũ) xáo trộn dữ dội, Basayev thực hiện không tặc máy bay tại Ankara (Thổ Nhĩ Kỳ – như nói ở trên) và dọa cho nổ tung nếu quân đội Nga tiến vào Tresnia.
Bắt đầu từ đó, Shamil Basayev trở thành một trong những thủ lĩnh phiến quân Tresnia. Ngày 11-12-1994, quân đội Nga kéo vào Tresnia với chiến dịch “tiễu trừ 300 kẻ nổi loạn tại Cộng hòa Tresnia”. Tổng thống Tresnia Dzhokhar Dudayev cùng các thủ lĩnh tôn giáo tuyên bố thánh chiến chống Nga.
Đầu tháng 2-1995, tướng Nga Anatoly Kvashin gặp chánh văn phòng của Dudayev, Aslan Maskhadov (nguyên là sĩ quan pháo binh), để thương lượng đình chiến. Trong khi đó, Basayev đi theo con đường riêng.
Tháng 6-1995, Basayev cùng 100-200 tay súng đụng độ cảnh sát tại làng Budyonnovsk. Bắt khoảng 1.000 con tin và đưa họ vào bệnh viện địa phương, nhóm Basayev đối mặt cuộc đọ súng đẫm máu. Khi bị khước từ tổ chức họp báo, Basayev đã ra lệnh thuộc hạ hành hình con tin. Nhóm khủng bố cuối cùng trốn thoát trên các xe buýt với một số con tin, để lại hàng trăm xác người vô tội.
Lúc đó chưa đến 30 tuổi, Shamil Basayev đã trở thành gương mặt nguy hiểm nhất trong lực lượng phiến quân Tresnia, được Tổng thống Dzhokhar Dudayev ủng hộ. Sau khi Dudayev bị giết, tiến trình bầu cử Tresnia được thực hiện. Thất bại trước Aslan Maskhadov, Shamil Basayev chấp nhận ghế thủ tướng nhưng đem quân cát cứ khắp Tresnia. Aslan Maskhadov bất lực và bản thân cũng từng là mục tiêu bị ám sát nhiều lần. Cùng Ibn-ul-Khattab, Shamil Basayev lập trại huấn luyện và bắt đầu thực hiện cuộc chiến qui mô tấn công Nga.
- Hỗn chiến tranh quyền
Aslan Maskhadov.
Cần nói thêm, vấn đề Tresnia là một trong những “di sản” của Mikhail Gorbachev. Tresnia là một phần trong Cộng hòa tự trị Tresnia - Ingushetia từ 1936 tới 1991. Năm 1991, tướng Tresnia Dzhokhar Dudayev giải tán chính phủ cộng sản tại thủ đô Grozny và cuộc bầu cử tổng thống được tổ chức vào tháng 10 cùng năm với kết quả Dudayev giành ghế tổng thống.
Tháng 11-1991, vài ngày trước khi Liên bang Xô viết tan rã, Tresnia tuyên bố độc lập (tách khỏi Ingushetia). Moscow không đồng ý và chính phủ của Dudayev cũng không được nước nào công nhận (trừ chính quyền Afghanistan thời Taliban).
Tháng 12-1994, Tổng thống Nga Boris Yeltsin phái quân vào Tresnia. Dudayev bỏ chạy (và sau đó bị giết trong một chiến dịch quân sự vào tháng 4-1996). Cuối tháng 5-1996, Tổng thống Yeltsin cùng Tổng thống tạm quyền Tresnia Zelimkhan Yandarbiyev thỏa thuận ngừng bắn và Tresnia tổ chức tổng tuyển cử. Yandarbiyev bị thủ lĩnh phiến loạn Aslan Maskhadov đánh bại.
Tháng 5-1997, Maskhadov và Yeltsin ký hiệp ước chấm dứt xung đột. Tuy nhiên, lực lượng phiến loạn Tresnia đã bẻ gãy tiến trình đàm phán hòa bình vào tháng 8-1999, khi các chiến binh Hồi giáo Tresnia tiến vào Dagestan từ Tresnia, chiếm nhiều ngôi làng.
Tiếp đó, phiến quân Tresnia thực hiện hàng loạt cuộc đánh bom ba thành phố lớn của Nga, trong đó có Moscow. Nga phản đòn bằng chiến dịch quân sự toàn diện, với sự chỉ huy của Thủ tướng Vladimir Putin. Sau chiến dịch này, Nga cắm khoảng 80.000 quân tại Tresnia với mục đích truy quét thành phần phiến binh còn lại…
Lúc này, không chỉ có Shamil Basayev, thành phần phiến quân còn có Movsar Barayev (kẻ chỉ huy vụ bắt cóc con tin tại Nhà hát Dubrokva ở Moscow vào tháng 10-2002; cháu của Arbi Barayev - một trong những thủ lĩnh phiến quân Tresnia đã bị giết chết).
Trước khi bị giết trong chiến dịch giải cứu con tin tại Nhà hát Dubrokva, Movsar Barayev (tên thật Movsar Suleimenov) từng tuyên bố rằng Tổng thống Tresnia phải là Aslan Maskhadov và Moscow không có giải pháp nào khác hơn là thương lượng với Maskhadov, chứ không phải Shamil Basayev.
Sinh năm 1979 tại thành phố Argun (Tresnia), Movsar Barayev được huấn luyện làm chiến binh khủng bố cách đây sáu năm, khi hắn đến thị trấn Alkhan - Kala, nơi ông bác Arbi Barayev mua cho căn nhà (theo truyền thống Tresnia, thiếu niên thường được gửi cho chú bác nuôi và giáo dục).
Từ đó, Movsar được dạy nghề khủng bố, từ bắt cóc tống tiền, chế tạo bom đến khủng bố cảm tử. Bản thân Arbi Barayev từng thực hiện nhiều vụ nghiêm trọng, như vụ bắt (và chặt đầu) ba con tin người Anh và một người New Zealand năm 1998 (làm việc trong một công ty điện thoại ở Tresnia).
Tháng 6-2001, Arbi Barayev bị giết trong chiến dịch 8 ngày của quân đội Nga tại Alkhan - Kala. Tháng 3-2002, Movsar Barayev đụng độ quân đội Nga. Trong cuộc chiến chống Nga, Movsar nhiều lần dùng lá cờ Hồi giáo như một cách gây ủng hộ trong cộng đồng Hồi giáo thế giới nhưng “Movsar Barayev chưa bao giờ là tín đồ Hồi giáo thật sự” – theo Dzhafar Zufarov, giáo sĩ Hồi giáo tại khu vực Rostov thuộc Nga giáp giới Tresnia – “Nó là thằng bịp, một tên cướp cạn kiếm tiền bằng cách bắt cóc và bằng hành động khủng bố. Nó chưa bao giờ đọc một hàng trong kinh Koran và không hiểu ý nghĩa thật sự của jihad (thánh chiến)”.
Mâu thuẫn nghiêm trọng với Shamil Basayev, nhóm Barayev thành lập năm 1996 với sự giúp đỡ của Zelimkhan Yandarbiev. Theo Gazeta, Yandarbiev hiện sống tại Qatar, vận động gây quỹ hỗ trợ cho lực lượng phiến loạn Tresnia. Năm 1998, trước khi Boris Yeltsin thực hiện chiến dịch quân sự qui mô vào Tresnia, Shamil Basayev và thành phần trung thành Aslan Maskhadov cùng nhóm Arbi Barayev đã hỗn chiến tranh quyền.
Sau khi phủ nhận Shamil Basayev, Maskhadov đồng thời tước quyền sĩ quan quân đội của Arbi Barayev và tuyên bố nhóm Barayev bất hợp pháp. Barayev qui tụ thành phần bất mãn chống lại. Maskhadov ra lệnh bắt Barayev nhưng không thực hiện được – theo Mairbek Vachagayev, nguyên thư ký báo chí của Maskhadov, trong cuộc phỏng vấn báo chí tại Paris.
Chi tiết này cho thấy Maskhadov, Basayev và Barayev không ưa gì nhau và việc Movsar Barayev tuyên bố rằng mình từng trung thành với Maskhadov chỉ là cách chiếm cảm tình người Tresnia…
PHÚC CẨM
