Theo kết quả khảo sát mới đây của tập đoàn tư vấn hàng đầu thế giới AT Kearney (Hoa Kỳ), Việt Nam hiện là thị trường bán lẻ hấp dẫn thứ 4 trên thế giới và được dự báo là “miền đất hứa” để các tập đoàn phân phối đa quốc gia tràn vào. Trước tình hình này, các nhà kinh doanh phân phối và bán lẻ Việt Nam đã ngồi lại với nhau thảo luận những giải pháp tăng sức cạnh tranh để cùng phát triển.

Các “đại gia”: đáng gờm

Thị trường bán lẻ VN sẽ diễn ra sự cạnh tranh khốc liệt. Trong ảnh: Khách hàng mua sắm tại Siêu thị Hà Nội.

Theo phân tích của giới kinh doanh, với một thị trường gần 84 triệu dân, có mức tăng trưởng GDP hàng năm trên 8% và tổng tiêu dùng lên đến vài chục tỷ USD trong những năm gần đây, Việt Nam đang là điểm đến lý tưởng của các tập đoàn phân phối đa quốc gia. Đại diện nhiều tập đoàn tư vấn bất động sản quốc tế cho rằng, sức hấp dẫn còn do mức giá cho thuê các trung tâm thương mại tại Việt Nam khá rẻ và linh động. Ngoài ra, Việt Nam còn là cửa ngõ dẫn tới một số thị trường như Ấn Độ, Trung Quốc, Campuchia và Lào. Tốc độ gia tăng trong đầu tư của các tập đoàn bán lẻ và kinh doanh siêu thị gần đây cho thấy một tiềm năng rất lớn trong lĩnh vực này tại Việt Nam. Theo Bộ Công Thương, thị trường bán lẻ của Việt Nam mỗi năm đạt doanh thu hơn 30 tỷ USD, có tốc độ tăng trưởng đến 30%/năm, với gần 85% người dân thành thị ở khu vực phía Nam thường xuyên mua sắm tại các siêu thị, trung tâm thương mại.

Trên thực tế, trước khi Việt Nam là thành viên WTO, nhiều tập đoàn phân phối lớn đã có mặt tại Việt Nam như Metro Cash & Carry (Đức), Bourbon (Pháp), Parkson thuộc tập đoàn Lion (Malaysia), Zen Plaza (Nhật Bản), Diamond Plaza (Hàn Quốc)... Số liệu từ Bộ Công Thương cho hay, các nhà bán lẻ nước ngoài này hiện đã chiếm khoảng 10% thị phần trong nước. Ngoài ra, theo Bộ KH-ĐT, hiện đã có thêm nhiều tập đoàn đa quốc gia khác bày tỏ ý định xâm nhập thị trường Việt Nam, như Wal-Mart (Hoa Kỳ), Carefour (Pháp) và Tesco (Anh), cùng nhiều tập đoàn châu Á như Dairy Farm (Hồng Công) và South Asia Investment (Singapore). Trong số này, Wal-Mart là đối thủ đáng gờm nhất bởi doanh thu hàng năm của tập đoàn này lớn gấp 3 lần GDP của Việt Nam. Người ta cho rằng khi Wal-Mart đặt địa điểm ở đâu, thì trong vòng bán kính 3 km sẽ không còn một cửa hiệu bán lẻ nào trụ lại nổi.

Doanh nghiệp trong nước: yếu thế

Doanh thu bán lẻ từ hệ thống phân phối hiện tại của Việt Nam chiếm chưa tới 10%, thị trường bán lẻ trong nước vì phần lớn hệ thống phân phối còn rất non trẻ. Chính vì thế, làm sao để kênh phân phối trong nước không bị các “đại gia” bán lẻ nước ngoài thôn tính là vấn đề đang được quan tâm. Theo cam kết WTO, hiện nay đang cho phép liên doanh với số vốn nước ngoài chiếm 49%. Từ 1-1-2008, cho phép liên doanh không hạn chế vốn góp từ phía nước ngoài, và từ 1-1-2009, cho phép thành lập doanh nghiệp bán lẻ 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam. Nghĩa là, chỉ trong 1-2 năm tới, nếu các doanh nghiệp trong nước không nhanh chóng tự đổi mới chính mình, vượt qua thách thức để nâng cao sức cạnh tranh thì việc thua ngay trên “sân nhà” là điều khó tránh khỏi.

Theo bà Đinh Thị Mỹ Loan, Cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh (Bộ Công Thương), khó khăn lớn nhất của doanh nghiệp bán lẻ trong nước hiện nay là thiếu tính chuyên nghiệp, hoạt động nhỏ lẻ, rời rạc, thiếu vốn và thiếu cả tính liên kết. Mặt khác, hiện ở Việt Nam chưa có hệ thống đào tạo chuyên ngành về bán lẻ. “Đứng đầu một chuỗi siêu thị, tôi muốn đi học về cách quản lý nhưng không tìm được chỗ học!” -ông Nguyễn Ngọc Hòa, Tổng Giám đốc Saigon Co.op than thở. Theo thống kê của Bộ Công Thương, hiện gần 2/3 các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam chưa sử dụng công nghệ thông tin trong quản lý, vấn đề quảng bá hình ảnh và PR cũng ở mức sơ khai…   

Trong phân phối thương mại, mối quan hệ giữa nhà sản xuất và nhà bán lẻ là rất quan trọng. Thế nhưng, nói như bà Nguyễn Thị Hồng Hương, Tổng Giám đốc chuỗi siêu thị Vinatex Mart, “dù có nỗ lực tìm đến với nhau, nhưng mối quan hệ này vẫn còn nhiều bất cập”. Theo bà Hương, hiện vẫn còn tình trạng nhà bán lẻ “chèn ép” nhà sản xuất và ngược lại, nếu có cơ hội nhà sản xuất cũng sẵn sàng phá vỡ cam kết với nhà bán lẻ để vụ lợi trước mắt. Tất nhiên, những điểm yếu này không phản ánh 100% bức tranh của doanh nghiệp bán lẻ trong nước. Hiện nay, trước áp lực cạnh tranh, đã có một số doanh nghiệp tự đổi mới mình, hoặc bắt tay hợp tác với doanh nghiệp khác để cùng phát triển. Sự kiện các doanh nghiệp phân phối hàng đầu Việt Nam gồm Satra, Hapro, Saigon Co.op và Tập đoàn Phú Thái hồi đầu năm nay liên kết thành lập Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển hệ thống phân phối Việt Nam (VDA) với số vốn lên đến 6.000 tỷ đồng, là ví dụ điển hình cho xu hướng này.

Để không thua trên “sân nhà”

Trong bối cảnh như vậy, nhiều ý kiến cho rằng, cần có chính sách để hỗ trợ doanh
nghiệp trong nước, nhất là về đất đai. Tuy nhiên, ông Hoàng Thọ Xuân, Vụ trưởng Vụ Chính sách thị trường trong nước (Bộ Công Thương) khẳng định: Việt Nam đã gia nhập WTO và có lộ trình thực hiện cam kết rất cụ thể. Vì thế, không thể nào lại có ưu đãi riêng cho doanh nghiệp trong nước. Còn theo bà Đinh Thị Mỹ Loan, rất cần thiết tạo lập một môi trường cạnh tranh lành mạnh và bình đẳng cho các nhà bán lẻ tại thị trường Việt Nam.

“Nhà nước không cần trợ cấp, mà nên điều tiết bằng chính sách vĩ mô. Cụ thể là sớm có quy hoạch mạng lưới bán lẻ ở tất cả các tỉnh, thành phố” -Tổng Giám đốc Saigon Co.op Nguyễn Ngọc Hòa kiến nghị. Theo ông Hòa, quy hoạch này cần làm rõ nhiều loại hình khác nhau trong phân phối như siêu thị, đại siêu thị, trung tâm thương mại, cửa hàng giảm giá… Đồng thời, xác định cụ thể nơi nào sẽ ưu tiên cho doanh nghiệp trong nước, nơi nào kêu gọi đầu tư. Bên cạnh đó, khi đấu giá quyền sử dụng đất ở các vị trí thuận lợi, cần dựa trên quy hoạch chứ không phải mức giá. Ông Hoàng Thọ Xuân cũng đồng tình rằng sẽ đẩy nhanh công tác quy hoạch, dành diện tích thỏa đáng, vị trí phù hợp cho doanh nghiệp bán lẻ trong nước. Tuy nhiên, ông Xuân cho rằng, trong quy hoạch này không thể xác định hàng Việt Nam sẽ chiếm thị phần bao nhiêu trong “chiếc bánh” bán lẻ. Vì thế, “doanh nghiệp trong nước phải đổi mới, sản xuất ra hàng hóa chất lượng tốt, mẫu mã đẹp, giá cả rẻ thì mới cạnh tranh nổi” - ông Xuân nói.

Nhiều người tỏ ra lạc quan với việc Hiệp hội bán lẻ Việt Nam sắp được thành lập. Qua hiệp hội, các doanh nghiệp sẽ có cơ hội hợp tác, học hỏi kinh nghiệm với nhau nhiều hơn. Mặt khác, đây sẽ là kênh quan trọng giải quyết vấn đề vốn đầu tư, đào tạo nguồn nhân lực cho doanh nghiệp.

Bảo Minh

Mở cửa thị trường bán lẻ: Phải chấp nhận sự sàng lọc Chỉ còn chưa đầy 2 năm nữa, thị trường bán lẻ Việt Nam sẽ “rộng cửa” đón các đại gia phân phối nước ngoài tràn vào. Tuy nhiên, trong khi các nhà bán lẻ trong nước đưa ra rất nhiều đề nghị ưu đãi về đất đai, chính sách… thì các doanh nghiệp nước ngoài đã âm thầm lên kế hoạch “đổ bộ” vào thị trường bán lẻ 84 triệu dân. Thứ trưởng Bộ Công Thương NGUYỄN CẨM TÚ (ảnh) đã chia sẻ với ĐTTC về tương lai của ngành bán lẻ Việt Nam. -PHÓNG VIÊN: -Hầu hết các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam có rất nhiều kiến nghị Nhà nước dành ưu tiên, ưu đãi trong đầu tư. Thứ trưởng nghĩ sao về vấn đề này? -Thứ trưởng NGUYỄN CẨM TÚ: -Theo những cam kết hội nhập, sẽ không có sự phân biệt giữa các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài. Vì vậy, chúng ta không thể đáp ứng được nguyện vọng, tuy rất chính đáng của các doanh nghiệp trong nước, rằng Nhà nước sẽ có sự hỗ trợ đặc biệt cho họ. Nhà nước chỉ có thể thực hiện điều đó thông qua việc  xây dựng các quy hoạch, tiêu chuẩn, tiêu chí và kiểm tra kiểm soát để các tiêu chuẩn, tiêu chí đó được thực hiện một cách đầy đủ, nghiêm túc và hợp lý. Sự ủng hộ của Nhà nước là thông qua xây dựng chính sách, xây dựng cơ chế, làm sao cho cơ chế phù hợp với cam kết WTO lại vừa phù hợp với thực tế Việt Nam. Còn tất cả những đề xuất về những ưu đãi cụ thể, riêng biệt cho doanh nghiệp Việt Nam hiện nay không còn được thực hiện nữa. -Các nhà bán lẻ muốn Nhà nước xây dựng và công bố quy hoạch mạng lưới bán lẻ một cách công khai, minh bạch? Vậy bao giờ quy hoạch đó hoàn thành, thưa Thứ trưởng? -Hiện chúng tôi cũng đang xúc tiến xây dựng một quy hoạch tổng thể cho ngành bán lẻ. Quy hoạch này đòi hỏi không những đáp ứng lợi ích các nhà bán lẻ, người tiêu dùng mà còn đáp ứng lợi ích chung của toàn xã hội. Đó không chỉ là vị trí bố trí cửa hàng mà còn liên quan đến diện tích, địa điểm, liên quan đến giao thông. -Thứ trưởng dự báo thế nào về thị trường bán lẻ năm 2008 và năm 2009, khi doanh nghiệp phân phối nước ngoài được quyền hoạt động tại Việt Nam? -Thị trường bán lẻ một khi mở cửa sẽ sôi động hơn nhiều. Nhiều người tham gia hơn thì sẽ có nhiều sáng tạo hơn, cạnh tranh hơn. Việc “ra đi” của một số doanh nghiệp yếu kém sẽ là điều kiện thuận lợi để những doanh nghiệp khác phát triển mạnh mẽ hơn. Các năm 2008 và 2009 là bước đầu của quá trình đó. Bước đầu vì chúng ta mới mở cửa từng phần, doanh nghiệp nước ngoài cũng cần có thời gian để phát triển hệ thống, đưa công nghệ quản lý và con người vào. Đây là giai đoạn “diễn tập” hết sức quan trọng. Trong đó chúng ta không bàn đến chuyện phải thắng khi đối đầu với các doanh nghiệp nước ngoài, mà bàn đến chuyện phải mạnh lên để cạnh tranh với nhau, cạnh tranh với họ và cạnh tranh là vì lợi ích phát triển. Chính trong cuộc sàng lọc này, các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam mới thấy rằng mình cần phải vươn lên trong nhiều lĩnh vực như quy mô hoạt động, nâng cao năng lực, quản lý, phát triển công nghệ và đặc biệt là trong liên kết với nhau. -Cám ơn Thứ trưởng. Anh Nhi (thực hiện)

Ông VŨ VINH PHÚ,Chủ tịch Hội siêu thị Hà Nội:  Loại bỏ khâu trung gian Để cạnh tranh được với các tập đoàn bán lẻ nước ngoài, doanh nghiệp Việt Nam phải làm nhiều việc, nhưng điều quan trọng là phải tạo được chuỗi liên kết giữa sản xuất và bán lẻ thực sự hiệu quả. Hiện nay cái khó của các nhà bán lẻ trong nước là sản xuất yếu kém, năng suất thấp hơn 12-15 lần so với thế giới và chất lượng hàng hóa, vệ sinh an toàn thực phẩm vẫn là vấn đề đáng lo ngại. Với năng lực như vậy, hàng hóa Việt Nam rất khó vào được siêu thị, trung tâm thương mại khi các tập đoàn bán lẻ nước ngoài đổ bộ vào. Bên cạnh đó, để gắn sản xuất với bán lẻ, cần loại bỏ các khâu và chi phí trung gian không cần thiết. Một con tôm từ Thái Bình đưa lên Hà Nội mà có tới 3 trạm kiểm tra thì còn gì là tôm nữa. Giá tôm đến đầu cầu Long Biên là 90.000 đồng/kg, nhưng vào chợ ngay gần đó đã tăng lên 130.000 đồng/kg, trong khi người nuôi tôm chẳng có thêm đồng nào. Cứ như vậy hàng hóa Việt Nam không thể có chất lượng tốt, giá thành rẻ được. Nhà nước hoặc hiệp hội doanh nghiệp nên chủ trì xây dựng các sàn giao dịch hàng hóa để khắc phục vấn đề này, tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh trong thị trường bán lẻ. Liên kết, hợp tác cũng là một xu hướng quan trọng để tăng sức cạnh tranh trong hội nhập. Tuy nhiên, cần phải xác định liên kết thực sự mới có hiệu quả, còn chạy theo số lượng thì sẽ dẫn tới sụp đổ. Ông PHẠM ĐÌNH ĐOÀN, Tổng Giám đốc Tập đoàn Phú Thái: Lộ trình mở cửa hợp lý Để thị trường bán lẻ phát triển, Nhà nước cần sớm xây dựng quy hoạch tổng thể về lĩnh vực phân phối và bán lẻ. Trong đó xác định doanh nghiệp trong nước chiếm bao nhiêu thị phần, doanh nghiệp nước ngoài chiếm bao nhiêu thị phần. Từ đó đề ra các giải pháp phát triển phù hợp. Mặt khác, Nhà nước cũng cần tạo điều kiện cho các doanh nghiệp bán lẻ lớn trong nước tiếp cận nguồn bất động sản nhanh chóng. Cơ chế này cần phải thống nhất từ các bộ, ngành đến các địa phương. Trên thực tế, doanh nghiệp Việt Nam hiện vẫn đang có lợi thế nhiều bởi họ có nguồn cung hàng hóa dồi dào, hệ thống đại lý, am hiểu tập quán thị trường trong nước. Tất nhiên, bên cạnh đó là những bất cập như trình độ quản lý còn yếu kém, hoạt động manh mún, nguồn tài chính, nhân lực có hạn… Nếu Nhà nước có lộ trình mở cửa hợp lý, phù hợp với cam kết gia nhập WTO, nhà bán lẻ Việt Nam có thể khắc phục khó khăn, cạnh tranh được với các tập đoàn bán lẻ quốc tế. Còn với thực lực hiện tại, nếu ngay bây giờ mở cửa hết 100%, thì chắc chắn hệ thống bán lẻ Việt Nam sẽ không chống đỡ nổi và sẽ bị thôn tính bởi các tập đoàn đa quốc gia. Nguyên Quân (ghi)