Phường Bình Trưng Đông, quận 2 vốn tập trung khá nhiều khu nghĩa trang tự phát của nhân dân trong và các vùng lân cận thành phố Sài Gòn trước giải phóng. Lối vào các khu nghĩa trang ở đây chỉ là những con đường mòn nhỏ giữa những hàng cây cỏ dại mọc lút đầu người, chen lẫn vài căn nhà dân ven đường. Nằm một góc khiêm tốn trong Nghĩa trang Văn Giáp, có một ngôi mộ nhỏ gọn và bình thường như hàng ngàn ngôi mộ khác. Nếu không nhìn kỹ tấm hình được cẩn trên tấm bia, khó có ai nhận ra đây là mộ phần của một người rất nổi tiếng: Anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi.
Khiêm tốn trong nghĩa trang tự phát
Con đường cát nhỏ rải đá dăm dẫn vào Nghĩa trang Văn Giáp vắng vẻ và tịch mịch. Đến cổng nghĩa trang, rẽ trái một đoạn, nhìn về phía phải, chúng tôi tìm được mộ anh Trỗi nhờ bức tượng ngôi sao đúc bê tông sơn vàng gắn trên đỉnh bia mộ. Ngôi mộ được tô đá rửa, những đóa cúc cắm trong hai bình hoa trên trang thờ đã gần tàn. Trên tấm bia, hình anh Trỗi bất khuất và hiên ngang trước mũi súng của địch thường thấy trong sách giáo khoa lịch sử đã quen thuộc với nhiều thế hệ học sinh.
Thấy chúng tôi thắp nhang cho mộ anh Trỗi, bà Nguyễn Thị Sáu, 72 tuổi, người coi sóc nghĩa trang, nói: “Mấy cô cậu đi thăm mộ anh Trỗi hả? Hôm 15-10, ngày mất của anh Trỗi, tui thấy có một, hai đoàn lên đây viếng. Bông ở bàn thờ là của họ đó!”.
Tấm bia cẩn hình chụp anh bị bắt trước lúc xử bắn kèm đầy đủ tên tuổi, quê quán và ngày mất.
Trong trí nhớ mang máng của tuổi xế chiều, bà Sáu chẳng thể nào nhớ chính xác ngày mộ anh Trỗi được chuyển về đây, bà chỉ nhớ đó là một buổi trưa rằm tháng 7 trước giải phóng Sài Gòn vài năm, chị Phan Thị Quyên (vợ anh Trỗi) cùng gia đình lén mang hũ cốt anh Trỗi đến chôn trong khu mộ họ tộc của chị. Đắp một nấm đất nhỏ, bia mộ anh Trỗi chỉ ghi tên tuổi, ngày mất và quê quán. Để tránh Mỹ-ngụy phát hiện, theo yêu cầu từ phía gia đình chị Quyên, vợ chồng bà Sáu trồng thêm bụi tre để che khuất mộ.
Không rõ người nằm dưới mộ là ai, vợ chồng bà Sáu chỉ mơ hồ biết rằng ngôi mộ này là của anh “Việt cộng” nào đó. Đất nghĩa trang vắng người, bỗng nhiên xuất hiện vài tên lính ngụy thường xuyên qua lại nhìn ngôi mộ với vẻ nghi ngờ, liên tục vào hạch hỏi khiến vợ chồng bà vừa giữ mộ vừa lo ngay ngáy. Đến lúc Sài Gòn được hoàn toàn giải phóng, khi thấy rất đông người xếp hàng dài vào viếng mộ, vợ chồng bà Sáu mới biết ngôi mộ mà mình canh giữ bấy lâu nay là của Anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi.
Năm 1981, đích thân chị Quyên đem vật liệu xây dựng đến nhờ vợ chồng bà Sáu sửa sang ngôi mộ cho khang trang hơn. Hàng năm, vào ngày giỗ anh Trỗi, đồng thời là Ngày truyền thống thanh niên công nhân TPHCM (15-10), thỉnh thoảng một số đoàn công ty, xí nghiệp ở thành phố Hồ Chí Minh và đoàn học sinh vài tỉnh phía Nam đến đây thắp hương. Hầu hết ai cũng ngỡ ngàng với vị trí hiện tại của ngôi mộ, nơi an nghỉ của một anh hùng liệt sĩ đã được ghi danh vào lịch sử đất nước.
Mộ phần anh Trỗi: Nằm ở đâu là xứng đáng?
Chính điều này đã gây nỗi bức xúc cho cả Quận đoàn và Hội liên hiệp Thanh niên quận 2 suốt nhiều năm qua. Thật ra, trong dự án qui hoạch và giải tỏa của UBND TPHCM, Nghĩa trang Văn Giáp nằm trong diện giải tỏa trắng, riêng phần mộ của anh Nguyễn Văn Trỗi sẽ được quy tập về Nghĩa trang liệt sĩ TPHCM. Nhưng, trong thâm tâm các thành viên Quận đoàn và Hội liên hiệp Thanh niên quận 2 đều muốn giữ lại và tôn tạo ngôi mộ anh Trỗi thành nơi tưởng niệm, bởi so với các quận, huyện khác, vùng đất quận 2 có quá ít di tích lịch sử.
Ngôi mộ anh Trỗi trong Nghĩa trang Văn Giáp.
Vì vậy, năm 2002, trên khu đất hơn 11ha (gồm cả phần đất Nghĩa trang Văn Giáp bị giải tỏa) được UBND TPHCM duyệt cho quận 2 xây dựng công viên, Quận đoàn đã lập đề án xây dựng Trung tâm Hoạt động thanh thiếu niên quận 2, trong đó, xin giữ lại phần mộ anh Trỗi để giáo dục truyền thống đấu tranh yêu nước cũng như là nơi tưởng niệm và tổ chức các hoạt động truyền thống của thanh niên thành phố. Đề án này sau đó được gửi lên xin ý kiến của Thành đoàn TPHCM nhưng hai năm nay, câu trả lời là sự im lặng.
Trong dịp đến viếng mộ anh Trỗi, lãnh đạo Tỉnh ủy Quảng Nam đã tìm gặp chị Quyên, đặt vấn đề xin đem hài cốt anh Trỗi về khu nhà thờ anh trên một quả đồi tại quê hương anh ở huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Chị Quyên, không đồng ý với dự định chuyển mộ anh Trỗi sang nơi khác vì theo chị, tính từ lần lén bốc mộ anh Trỗi vào ngày 7-5-1967 sau khi anh bị xử bắn ở nhà lao Chí Hòa và đem về chôn tại quận 2 là đã chôn anh hai lần, chị không muốn lặp lại điều đó một lần nữa. Chị Quyên vẫn mong muốn anh Trỗi an nghỉ ở mảnh đất phía Nam - nơi anh đã sống, chiến đấu và hy sinh.
Vừa qua, trao đổi với chúng tôi về đề án xây dựng Trung tâm Hoạt động thanh thiếu niên quận 2, anh Võ Văn Thưởng, lúc ấy là Bí thư Thành đoàn TPHCM, cho biết Thành đoàn không có quyền quyết định đề án trên nhưng sẽ đề xuất đề án này vào công trình của thanh niên thành phố nhân Đại hội Đoàn TNCS TPHCM vào tháng 3-2006. Tuy nhiên, chị Võ Thị Ngọc Sương, Phó Bí thư thường trực Quận ủy quận 2, lại bức xức: “Bản thân tôi rất hoan nghênh ý kiến trên của Thành đoàn nhưng tôi thấy không thể nào kéo dài đề án này mãi đến năm 2006 được!
Thực sự, chúng tôi muốn đề án trên được chấp thuận trong thời gian sớm nhất vì vấn đề kinh phí không đáng lo mà quan trọng nhất là nếu cấp lãnh đạo thành phố có chủ trương thì quận 2 sẵn sàng làm!”. Đối với Quận đoàn và Hội liên hiệp Thanh niên quận 2, hai đơn vị này cũng rất nóng lòng mong muốn Thành đoàn góp tiếng nói lên các cơ quan chức năng cấp thành phố nhằm thúc đẩy đề án sớm được thực hiện.
HỒNG LOAN
