Trong lĩnh vực Báo chí - Truyền thông, khoảng 10 năm gần đây tồn tại song song báo chí chuyên nghiệp và truyền thông xã hội. Có nghĩa là báo chí chuyên nghiệp đưa thông tin theo kiểu của báo, còn người dân, tổ chức, doanh nghiệp đưa thông tin lên website, blog, mạng xã hội theo kiểu của họ. Nhờ đó, công chúng ngày càng có nhiều thông tin để đọc, để xem và chủ động trong việc đọc, xem đó.
Ở góc độ quảng cáo, đối thủ cạnh tranh về thị trường quảng cáo của báo chí không chỉ đơn thuần giữa báo với báo, mà các gã khổng lồ truyền thông như Google, YouTube, Facebook, Twitter, cùng các tập đoàn truyền thông khác đang ngoạm gần hết thị phần quảng cáo của các cơ quan báo chí chuyên nghiệp.
Trước tình hình này, những năm gần đây, nhiều cơ quan báo chí đã tiến hành tái cấu trúc các hoạt động, thay đổi cách làm báo. Chiến lược được đưa ra thường là: đẩy mạnh làm báo web, làm báo trên điện thoại di động, xây dựng tòa soạn đa phương tiện, tương tác mạnh hơn với bạn đọc, cũng như tổ chức thêm các sự kiện ngoài mặt báo để quảng bá thanh thế, thương hiệu của báo.
Để làm được điều này, các cơ quan báo chí phải đầu tư trang thiết bị, công nghệ hiện đại phục vụ công tác tác nghiệp của phóng viên và quy trình xuất bản báo; những người làm báo phải năng động hơn, giỏi nghề hơn, làm việc nhiều hơn, tiếp cận và sử dụng công nghệ làm báo tốt hơn. Trong sự đổi mới căn bản và toàn diện cách làm báo này, báo online được xác định là trung tâm.
Trên thực tế, thời gian đầu của sự thay đổi, có nhiều phóng viên vốn chỉ quen với cách viết cho báo giấy, đã tỏ ra khó chịu, bởi phải làm việc với cường độ cao hơn mà thu nhập tăng thêm chẳng là bao. Ngoài viết, nay họ còn phải chụp ảnh, ghi âm, quay clip, và tất cả đều phải làm nóng, làm tức thì ngay tại hiện trường, để nhanh chóng gửi về đăng báo online; rồi phải tiếp tục đeo bám thông tin đến chiều tối để viết sâu hơn cho báo giấy. Nhưng qua thời gian, hầu hết phóng viên đã nhận thức được những yêu cầu, thách thức đang đặt ra đối với nghề nghiệp của mình, cùng với sự quyết liệt hơn từ ban biên tập, nên trước một thông tin, sự kiện, các phóng viên đều có sản phẩm cho cả báo online lẫn báo giấy.
Đối với báo giấy, trước sự bùng nổ của truyền thông xã hội, gần đây các cơ quan báo đã tiến hành cải tiến theo các tiêu chí: giảm thiểu tin tức thuần; tăng các bài phân tích, bình luận, lý giải các vấn đề, sự kiện vừa diễn ra trong nước và trên thế giới; tăng các bài thể hiện chức năng giám sát, phản biện xã hội của báo chí; tăng các bài viết hoặc phỏng vấn các quan chức, chuyên gia, nhà khoa học, văn nghệ sĩ có uy tín; tổ chức các loạt, vệt bài, các bài phóng sự - điều tra; tăng các chuyên mục tương tác với bạn đọc; sử dụng hình thức thông tin đồ họa (Infographic)…
Thế nhưng, thách thức không bao giờ dứt đối với các cơ quan báo chí chuyên nghiệp, bởi truyền thông xã hội, đặc biệt là các mạng xã hội ngày càng nhiều hơn và đáng gờm hơn, với “vũ khí” công nghệ ngày càng lợi hại, “tích tụ năng lượng thông tin” ngày càng mạnh hơn, nắm giữ những kho thông tin, dữ liệu đa phương tiện ngày càng lớn hơn. Mặc dù truyền thông xã hội luôn có những phức tạp, hệ lụy khó lường, nhưng phải nhìn nhận rằng nó là dạng thức truyền thông mới có sức phát triển mạnh mẽ, tác động ngày càng sâu sắc, toàn diện trên tất cả các lĩnh vực.
Thực tế này đưa các cơ quan báo chí bước tiếp vào một cuộc trường chinh mới, và câu hỏi đặt ra là: “Con át chủ bài” của báo chí chuyên nghiệp hiện là gì?. Theo chúng tôi, đó chính là: Thông tin chính thống và độ tin cậy cao. Đây chính là yếu tố mang tính “sống, còn” của các cơ quan báo chí hiện nay. Công chúng còn đón nhận, đọc báo, vì tin báo chí chuyên nghiệp ở yếu tố cốt lõi này.
Công chúng luôn xem báo chí là kênh kiểm chứng thông tin có độ tin cậy cao nhất, nên nếu báo chí chuyên nghiệp đánh mất “con át chủ bài” của mình, thì công chúng sẽ quay lưng tức thì. Điều này cũng đã được Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Võ Văn Thưởng nhấn mạnh trong bài viết “Truyền thông xã hội đối với ổn định chính trị xã hội ở Việt Nam”, vào dịp kỷ niệm 94 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam: Dòng thông tin tích cực của báo chí vẫn phải là dòng thông tin chủ lưu với thông tin chất lượng, chính xác, kịp thời, khách quan, là bộ lọc đáng tin cậy về mọi vấn đề xã hội, dư luận quan tâm.
