Bang đỏ, bang xanh

Chỉ vài ngày nữa là cuộc bầu cử tổng thống Mỹ chính thức được tổ chức nhưng tất cả kết quả thăm dò cho đến nay đều chỉ là... thăm dò. Đại thể là, Tổng thống George W. Bush đã giành được một số bang (được đánh dấu đỏ trên bản đồ đại cử tri) và ứng cử viên John Kerry cũng tương tự (được tô màu xanh). Số bang còn lại (không xác định chính xác, tính đến thời điểm này) – gọi là swing state (bang có khả năng thay đổi) hoặc battleground state (bang chiến địa), tức những bang chưa quyết định bỏ phiếu (đại cử tri) cho người nào – và đây mới chính là những bang tạo ra kịch tính vào phút chót…

• Tính quyết định của những bang chiến địa

Bang chiến địa luôn chứng kiến chiến dịch vận động ráo riết nhất trong mùa bầu cử tổng thống. Ứng cử viên hai đảng dồn tất cả chiến thuật tranh cử vào các bang này, nhằm giành sự ủng hộ từ những lá phiếu còn phân vân và lưỡng lự. Lịch sử văn

hóa-xã hội Mỹ cho thấy có một số bang gần như luôn có chính kiến Cộng hòa và một số bang có truyền thống Dân chủ. Do đó, ứng cử viên Cộng hòa gần như không cần đổ mồ hôi tại các bang trung thành Cộng hòa lâu năm như Texas và họ cùng lúc gần như nắm chắc thất bại tại Massachusetts, nơi vốn có “tinh thần” Dân chủ lâu đời (cũng có vài bang không tuân theo luật bất thành văn về truyền thống chính trị như nói ở trên, chẳng hạn bang Maine). Những bang nổi tiếng thuộc nhóm bang chiến địa gồm Illinois, New York (hai bang từng đóng vai trò quyết định trong kết quả bầu cử 1888), Ohio và đặc biệt Missouri (liên tục thay đổi chính kiến từng mùa bầu cử); ngoài ra, còn có Oregon, New Mexico, Iowa, Minnesota, Wisconsin, New Hampshire, Florida, Pennsylvania, Michigan, Nevada…

Các bang có khả năng theo Cộng hòa được tô màu đỏ và bang có khuynh hướng ngả theo Dân chủ được tô màu xanh. Thoạt đầu, việc tô màu được các hãng tin thực hiện nhằm giúp độc giả dễ quan sát và phân biệt rõ bang nào có khuynh hướng nghiêng theo đảng nào. Hai màu này ban đầu được dùng luân phiên cho hai đảng trong mỗi mùa bầu cử. Mùa bầu cử 2000, đến lượt Cộng hòa sử dụng màu đỏ và Dân chủ màu xanh. Sau đó, người ta ấn định (không thay đổi) màu đỏ cho Cộng hòa và xanh cho Dân chủ. Các bang đỏ thường tập trung ở phía Nam và Hạ Trung Tây trong khi bang xanh tập trung ở bờ biển Thái Bình Dương và Tây Bắc. Những bang “cực đỏ” là Alaska, Idaho, Indiana, Kansas, Nebraska, Oklahoma, South Dakota, Utah, Virginia và Wyoming (chưa từng bỏ phiếu cho bất kỳ ứng cử viên Dân chủ nào từ năm 1964 đến nay); những bang “rất đỏ” là Alabama, Mississippi, North Carolina, North Dakota, South Carolina và Texas (chưa từng bỏ phiếu cho Dân chủ từ năm 1976). Các bang đỏ có vài yếu tố khác bang xanh. Họ có khuynh hướng theo chính kiến bảo thủ, sống bằng nông nghiệp, nghèo hơn và có ít con em tốt nghiệp đại học nhưng cung cấp đa số binh lính cho quân đội Mỹ. Bang đỏ cũng có khuynh hướng sùng đạo hơn (hầu hết theo Thiên chúa giáo). Trong khi đó, các bang “cực xanh” là California, Washington, Oregon, Hawaii, New Jersey, New York, Maryland, Connecticut, Massachusetts, Wisconsin, Minnesota, Vermont… Họ có khuynh hướng theo chính trị tự do (“liberal” – thuật từ được hiểu trong chính trị Mỹ ám chỉ thành phần chủ trương thiên tả). Hầu hết bang xanh là đô thị phát triển, có thu nhập bình quân đầu người cao và sinh hoạt văn hóa đa dạng. Trong 30 bang mà Bush chiến thắng trong mùa 2000, có đến 20 bang thuộc thành phần “cực đỏ” và như vậy John Kerry gần như không thể kiếm phiếu (đại cử tri) tại các bang này. John Kerry chỉ có khả năng vào Nhà trắng nếu giành được Washington DC (tức District of Columbia) cộng thêm 20 bang mà Al Gore chiến thắng mùa 2000.

Tổng các bang có 538 lá phiếu đại cử tri và ứng cử viên cần ít nhất 270 lá phiếu đại cử tri mới đắc cử. Cụ thể, California có 55 lá phiếu đại cử tri, Texas có 34, New York 31, Pennsylvania 21…  (theo thăm dò của Time, George W. Bush hiện có 181 lá phiếu đại cử tri và John Kerry có 168; trong khi đó, theo thăm dò Slate, Kerry có 276 lá phiếu đại cử tri và Bush có 262).

• Đã bắt đầu có xìcăngđan

Xét đến lá phiếu phổ thông, cộng đồng dân gốc nước ngoài cũng đóng góp vào cục diện bang chiến địa mùa bầu cử năm nay. Theo Newsweek (1-11-2004), thành phần chính không thể không xét là dân gốc Latin (cộng đồng dân thiểu số đông nhất Mỹ hiện nay). Cùng bang chiến địa, dân Latin có thể làm tăng độ kịch tính cho kết quả bầu cử 2004 với tổng phiếu bầu lên đến gần 10 triệu, tập trung ở bốn bang chiến địa Florida, New Mexico, Nevada và Colorado. Dù đa số theo Dân chủ nhưng dân Latin có khuynh hướng thay đổi chính kiến xoành xoạch. Trong mùa bầu cử 2000, thăm dò cho thấy có đến 62% dân Latin ủng hộ Al Gore và chỉ 35% cho Bush nhưng (kết quả) cuối cùng Bush đã giành được 65% lá phiếu Latin chỉ riêng tại Florida, chủ yếu từ thành phần dân Mỹ gốc Cuba, vốn ủng hộ chính sách cấm vận Cuba của Cộng hòa. Dù vậy, giới quan sát cũng chỉ tập trung mạnh vào diễn biến nóng hổi tại các bang chiến địa.

Hiện thời, người ta đã bắt đầu xoáy vào một số vụ việc ít nhiều mang tính xìcăngđan tại các bang chiến địa. Tại Ohio, ngoại trưởng của tiểu bang là Kenneth Blackwell (Cộng hòa) hiện bị chỉ trích việc chống lại một quyết định tòa án bang liên quan thủ tục kiểm phiếu; và đảng Dân chủ (cấp) bang cũng kiện Blackwell việc ông từ chối cho đăng ký nếu cử tri không điền bảng số xe hoặc bốn số cuối của thẻ an ninh xã hội vào phiếu đăng ký. Tại Florida, dân biểu Robert Wexler (Dân chủ) cũng kiện vị ngoại trưởng bang này (Glenda Hood, Cộng hòa) vì khước từ hàng ngàn cử tri (đa số người da màu và Latin) bởi họ không điền rõ vào tờ đơn dành cho công dân quốc tịch Mỹ. Tại Wisconsin, không khí tranh cãi cũng bắt đầu nóng xung quanh việc cử tri có thể buộc phải xuất trình giấy tờ tùy thân dù thống đốc Jim Doyle (Dân chủ) đã phủ quyết dự luật đòi cử tri xuất trình căn cước có hình (phe Cộng hòa cho rằng nếu điều này không được thực hiện, sẽ có khả năng gian lận trong bầu cử). Vụ tranh cãi tương tự đang xảy ra tại Colorado và người ủng hộ việc cử tri xuất trình căn cước là ngoại trưởng Donetta Davidson thuộc Cộng hòa. Trong khi đó, tại Minnesota, phe Cộng hòa – lo ngại trước tình hình có quá nhiều nhân viên bầu cử Dân chủ – đang yêu cầu Tòa thượng thẩm bang tung ra luật qui định số nhân viên bầu cử tại các phòng phiếu của một đảng không được vượt quá bán trong tổng cộng nhân viên bầu cử trên toàn bang (có thể xem các chi tiết lộn xộn và có phần hỗn loạn tại vô số điểm bầu cử Mỹ trên các báo địa phương như tờ San Francisco Chronicle được dẫn ở trên, trong khi thông tin này gần như bị nhiều báo lớn Mỹ bỏ sót hoặc không thể theo dõi sát hết). 

Hơn một tuần trước ngày bầu cử chính thức 2-11-2004, hầu hết trong 30 bang cho phép bầu cử sớm đã thực hiện việc bỏ phiếu. Tính đến chiều thứ sáu 22-10-2004, hơn 1,3 triệu người Mỹ tại 8 bang chiến địa đã đi bầu. Tại New Mexico và Nevada, khoảng 1/10 lá phiếu đại cử tri đã được bầu. Cộng hòa lẫn Dân chủ đều bám nhau sát nút tại Las Vegas (Nevada) nhưng Dân chủ thắng đậm tại Reno (cùng bang), nơi vốn là cứ địa truyền thống của Cộng hòa. Ở Iowa, nơi tiến trình bầu cử thường kéo dài hơn 5 tuần, hơn 200.000 lá phiếu cũng đã được bầu (bắt đầu từ ngày 18-10-2004). Diễn biến cũng xảy ra tương tự tại 8 hạt thuộc Florida với số phiếu Dân chủ nhỉnh hơn Cộng hòa. Tuy nhiên, phần còn lại của nước Mỹ vẫn chờ đến ngày bầu cử chính, khi đó, mọi dự báo về tâm lý chuyển đổi ở lá phiếu các bang chiến địa – swing state – mới ngã ngũ và chỉ khi đó, người ta mới có thể thấy điệu swing lắc lư của các bang này sẽ đưa ai bước vào Nhà trắng.

M. KIM