Hệ thống các thiết chế văn hóa tại TPHCM hiện đang trong tình trạng vừa thiếu vừa xuống cấp nghiêm trọng. Là một trung tâm văn hóa của cả nước nhưng TPHCM được đánh giá là phát triển văn hóa chưa tương xứng với vị trí và tiềm năng của thành phố, chưa thể hiện tốt vai trò nền tảng xã hội, đầu tư phát triển thiết chế văn hóa còn yếu… Đó là ý kiến nhận định của phần lớn các đại biểu nêu ra tại hội thảo “Nâng cao hiệu quả hoạt động các thiết chế văn hóa góp phần xây dựng TPHCM có chất lượng sống tốt, văn minh, hiện đại, nghĩa tình”, do Ban Văn hóa Xã hội HĐND TPHCM phối hợp cùng Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM tổ chức.
Quang cảnh buổi hội thảo
Cơ sở vật chất: Vừa thiếu vừa xuống cấp
Trên địa bàn TPHCM hiện nay hệ thống thiết chế văn hóa các cấp đang dần xuống cấp, đa số đều sử dụng cơ sở vật chất cũ đã có từ trước 1975, nhiều đơn vị nghệ thuật không có rạp hát đúng chuẩn để phát huy hiệu quả hoạt động, thiếu trang thiết bị và thiếu đội ngũ cán bộ có năng lực. Bà Đặng Hồng Linh, Trưởng phòng Văn hóa gia đình, Sở VH-TT TPHCM cho biết: “Thành phố có 8 đơn vị biểu diễn nghệ thuật nhưng cơ sở vật chất của các đơn vị chưa xứng tầm là nhà hát hoặc đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp của Nhà nước. Trung tâm văn hóa TPHCM nhiều năm qua chỉ đáp ứng chức năng hướng dẫn nghiệp vụ cho cơ sở, cơ sở vật chất không đáp ứng được nhu cầu hoạt động tại chỗ cho người dân. Hiện chỉ có Nhà hát Nghệ thuật cải lương Trần Hữu Trang là có Trung tâm Nghệ thuật cải lương Hưng Đạo (nhưng hiện cũng không sử dụng được), Nhà hát kịch thành phố có rạp Công Nhân để diễn, còn lại các đơn vị nghệ thuật đều chưa có nhà hát riêng ổn định. Thư viện Khoa học tổng hợp TPHCM xây từ trước 1975 nay đã cũ kỹ, lạc hậu. Hệ thống bảo tàng trên địa bàn, trừ Bảo tàng Chứng tích chiến tranh được xây mới, số bảo tàng còn lại sử dụng cơ sở vật chất cũ từ trước 1975 hiện cũng xuống cấp, phát triển hạn chế”.
Đồng tình với nhận định trên, Th.S Lê Văn Thành, Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM cho rằng: “Tồn tại của hệ thống thiết chế văn hóa tại TPHCM hiện nay là việc xây dựng mới các thiết chế văn hóa chưa tương xứng với hoạt động của thành phố lớn như TPHCM, chưa bắt kịp sự phát triển chung của các khu đô thị, khu dân cư mới, nguồn nhân lực ngành văn hóa hạn chế cả về lượng lẫn chất”. Theo PGS-TS Phan Xuân Biên, nguyên Trưởng ban Tuyên giáo Thành ủy TPHCM, chuyên viên cao cấp của Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM, từ khi có Nghị quyết trung ương 5 khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đến nay đã hơn 15 năm, với thực lực của một thành phố đóng góp ngân sách nhà nước hàng năm 30%, có GDP luôn ở mức 20% của cả nước, vậy mà hệ thống thiết chế văn hóa phát triển rất chậm, vừa thiếu vừa yếu, chủ yếu dựa vào vốn cũ có sẵn. Một số thiết chế xuống cấp nghiêm trọng, nhất là nhà hát, rạp chiếu phim, có thiết chế không hiệu quả, có thiết chế hoạt động không đúng tính năng. Thiết chế văn hóa dành cho những ngành nghệ thuật chuyên nghiệp, nhất là nghệ thuật dân tộc và nghệ thuật hàn lâm chưa được quan tâm đúng mức… Sau hơn 40 năm giải phóng, thành phố chưa xây dựng được công trình nào định chuẩn về biểu diễn nghệ thuật đỉnh cao, công trình mang tính biểu trưng cho văn hóa thành phố hoặc đáp ứng các sự kiện văn hóa nghệ thuật mang tầm quốc tế.
Xã hội hóa: đừng để người làm nghề tự bơi!
Không chỉ là một trung tâm kinh tế lớn, TPHCM còn là trung tâm hội nhập, phát triển, giao lưu văn hóa hết sức năng động. Khi chủ trương xã hội hóa các hoạt động văn hóa, chính TPHCM là đơn vị đi đầu sáng tạo nhiều mô hình hoạt động xã hội hóa đầy sức sống. Thế nhưng, lâu nay các sân khấu xã hội hóa vẫn phải tự đi tìm kiếm mặt bằng và đa phần phải đi thuê lại mặt bằng để diễn. Do phải thuê lại mặt bằng giá cao, cơ sở vật chất xuống cấp nhưng không thể bỏ vốn lớn để đầu tư nâng cấp khiến các sân khấu xã hội hóa mất dần khán giả. Bao khó khăn bủa vây, sân khấu xã hội hóa phải “gồng mình” theo từng suất diễn khiến những người làm nghề chán nản. Việc tự thân vận động trong nhiều năm qua đã khiến các sàn kịch xã hội hóa hoạt động lệch hướng. Các sàn kịch trụ cột như IDECAF, Hồng Vân, Hoàng Thái Thanh, 5B, kịch Sài Gòn, Nụ cười mới… đều rơi vào tình trạng không đủ khán giả trong khi Nhà nước không có kế hoạch hỗ trợ cụ thể, kịp thời để các sân khấu duy trì hoạt động và phát triển đúng định hướng. NSND Hồng Vân, Giám đốc Sân khấu kịch Phú Nhuận, tâm tư: “Kịch xã hội hóa tại TPHCM rất cần sự phối hợp tổ chức giữa chính quyền với các nhà tổ chức biểu diễn của các sân khấu đang hoạt động hiệu quả. Nhà nước không thể để chúng tôi tự làm mà cần thiết phải triển khai mô hình và chiến lược hỗ trợ cụ thể”. Chị nói thêm: “Hãy giao nhiệm vụ cho chúng tôi. Cụ thể như chương trình “Đưa sân khấu đến học đường” chẳng hạn. Nếu chúng ta không đào tạo được một thế hệ nhận thức đầy đủ, thụ hưởng văn hóa thì những công trình hoành tráng để làm gì, phục vụ cho ai?”.
Không ít trăn trở, Th.S - nghệ sĩ Hữu Luân, Giám đốc Trung tâm Tổ chức biểu diễn và điện ảnh TPHCM, thẳng thắn: “Chúng ta cần dũng cảm để nhìn lại quá trình sân khấu, biểu diễn nghệ thuật trong hơn 40 năm qua. Có nhiều lý do đưa ra, rằng khán giả quay lưng với sân khấu biểu diễn, rằng thiếu kịch bản hay, thiếu đầu tư, rằng không có rạp cho các vở diễn hoành tráng, rằng thiếu kinh phí… Chúng ta không thiếu kinh phí để đầu tư, tuy nhiên, do tư tưởng nâng cao chiến lược kinh tế được đặt lên hàng đầu khiến chúng ta sơ sẩy, xem thường việc nâng cao tri thức văn hóa cho cộng đồng xã hội. Ngoài một vài sân khấu, rạp hát đủ cho một số nghệ sĩ đến với nghề, phần đông còn lại diễn ở đâu, đó là sân khấu phục vụ du lịch, là phòng trà, quán nhậu. Phải chăng chúng ta đã đi lệch hướng truyền đạt và hướng dẫn văn hóa hay thiết chế văn hóa theo định hướng mới quá chậm? Tôi cho là cả hai”.
Trân trọng những ý kiến đóng góp tâm huyết của các đại biểu, đồng chí Nguyễn Thị Quyết Tâm, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch HĐND TPHCM ghi nhận: “Phải nói rằng, thành phố có đầu tư cho cơ sở vật chất, thiết chế văn hóa nhưng sự đầu tư này chưa mang lại hiệu quả mong muốn. Nhà nước phải hà hơi, tiếp sức cho xã hội hóa, thu hút xã hội hóa phát triển là yêu cầu chính đáng. Và không chỉ hà hơi tiếp sức, các chính sách còn phải vạch ra cả lộ trình, tạo cơ chế cho xã hội hóa phát triển. HĐND TP sẽ làm hết mình để giải quyết câu chuyện này”.
MINH AN
