Đến nay, cả nước đã có 23 trường ĐH được tự chủ về nhiều vấn đề quan trọng. Chủ trương đột phá này của Chính phủ đã được minh chứng bằng nhiều kết quả khởi sắc từ các trường. Song, thực tế triển khai vẫn còn những rào cản, vướng mắc cần phải tháo gỡ.
Chuyển mình mạnh mẽ
Theo đánh giá của nhóm khảo sát do Bộ GD-ĐT chủ trì, mặc dù Nghị quyết 77 được triển khai thực hiện trong thời gian ngắn (trường có thời gian tự chủ lâu nhất là 31 tháng, trường ít nhất là 3 tháng), các trường đã bước đầu có sự chuyển biến tích cực trong đổi mới cơ chế tổ chức và hoạt động, tạo cú hích đối với sự phát triển của hệ thống GDĐH.
Sinh viên quốc tế nghiên cứu, học tập tại Trường ĐH Tôn Đức Thắng Thống kê của các trường cũng cho thấy bức tranh gam màu sáng với việc mở nhiều ngành mới; có thế mạnh về các chương trình liên kết nước ngoài; chuẩn đầu ra, chuẩn tiếng Anh cũng được nâng lên…
Từ thời điểm được giao thí điểm tự chủ, các trường đã có sự điều chỉnh cơ cấu nhân lực, theo hướng gia tăng lực lượng lao động trực tiếp (giảng viên), giảm đội ngũ lao động gián tiếp (chuyên viên và nhân viên). Tính đến tháng 7-2017, số lượng giảng viên chiếm 63,12% tổng số lao động của các trường.
Tỷ lệ giảng viên có học hàm giáo sư và phó giáo sư chiếm 8,4% tổng số giảng viên của các trường ĐH đã tự chủ (con số này là khoảng 6% trong toàn bộ hệ thống GDĐH).
Đến nay, có 14/19 trường (chiếm 73,7%) đã thành lập hội đồng trường. Tỷ lệ các trường ĐH thí điểm tự chủ có hội đồng trường cao gần gấp đôi so với mức chung của toàn hệ thống các trường ĐH (36,2%).
Về nghiên cứu khoa học (NCKH), các trường tự chủ đã có bước nhảy vọt về số lượng cũng như chất lượng. Số lượng các công trình được công bố của 19 trường tự chủ tăng lên đáng kể trong giai đoạn 2013-2016, trong đó số lượng các bài viết được công bố trên các tạp chí chuyên môn nước ngoài tăng lên nhiều nhất (số lượng năm 2016 gần gấp đôi so với năm 2013 - tăng từ 848 bài lên đến 1.651 bài).
Trong đó, Trường ĐH Tôn Đức Thắng có số lượng bài báo đăng trên tạp chí chuyên môn nước ngoài tăng đột biến (năm 2015 chỉ có 156 bài, từ tháng 1-2016 đến nay đã nhảy lên 569 bài) và trong năm 2017 đứng đầu cả nước về công bố khoa học. Bằng sáng chế là một thành tựu NCKH quan trọng.
Dẫn đầu trong lĩnh vực này là Trường ĐH Tôn Đức Thắng (ĐH duy nhất của Việt Nam có 5 bằng sáng chế do Mỹ cấp), tiếp đó là Trường ĐH Bách khoa Hà Nội, Trường ĐH Công nghiệp thực phẩm TPHCM, Trường ĐH Điện lực. Số hợp đồng chuyển giao công nghệ tăng gần gấp 3 trong giai đoạn 2013-2015.
Về cơ cấu chi đã có sự thay đổi khá lớn, trong đó các khoản chi lớn nhất là chi cho chuyên môn (đầu tư mua sắm, NCKH), chi lương tăng rõ rệt và chiếm đến 90% tổng chi. Chính vì vậy, đời sống giảng viên, người lao động không ngừng được cải thiện, nâng cao. Thu nhập bình quân người lao động của các trường cao hơn 2 lần so với trước thời điểm tự chủ.
Tháo gỡ những khó khăn
Đến tháng 7-2017, khi thời hạn thí điểm tự chủ ĐH theo tinh thần Nghị quyết 77 sắp kết thúc, cơ quan quản lý nhà nước vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể về việc chuyển tiếp từ giai đoạn thí điểm sang giai đoạn chính thức thực hiện hoặc tiếp tục kéo dài thời gian thí điểm.
Các điều khoản cụ thể hóa quyền tự chủ trong Luật Giáo dục ĐH và các văn bản pháp luật cho thấy tự chủ ĐH phần lớn chỉ ở mức độ tự chủ thủ tục, khá hạn chế. Một vấn đề khác là cơ chế “cơ quan chủ quản” với sự can thiệp vào các vấn đề tự chủ, đặc biệt là bộ máy quản lý, nhân sự và đầu tư của nhà trường, làm cho quyền tự chủ của các trường ĐH bị lu mờ.
Từ những hạn chế trên, nhóm khảo sát đã mạnh dạn kiến nghị 21 giải pháp đối với Chính phủ, Bộ GD-ĐT và các trường ĐH.
Cụ thể, Chính phủ phải kiến nghị Bộ Chính trị, Ban Bí thư chỉ đạo bộ, ngành lập tức điều chỉnh và thực hiện các văn bản dưới luật theo đúng tinh thần của Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI và Nghị quyết 77 của Chính phủ, để không còn tình trạng triển khai nghị quyết mới, nhưng vẫn làm theo cách cũ; đề xuất Quốc hội sửa đổi Luật Giáo dục ĐH và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành sau khi luật sửa đổi; nhanh chóng ban hành Nghị định về tự chủ ĐH mới, thay thế cho Nghị quyết 77…
Đối với các cơ sở GDĐH đang thí điểm tự chủ, nên kéo dài thời gian thí điểm và sau đó sẽ chuyển sang giai đoạn chính thức tự chủ; xem xét xóa bỏ cơ chế cơ quan chủ quản và cơ chế xin cấp phép về công tác chuyên môn, nhân sự, tài chính; thí điểm xóa bỏ cơ chế cơ quan chủ quản đối với một số trường đang thí điểm tự chủ từ nay đến 2019.
Đối với Bộ GD-ĐT, hoàn thiện, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến tự chủ ĐH, nhằm tạo hành lang pháp lý cho các trường có đầy đủ điều kiện phát triển bền vững; có chế tài liên quan tới việc thành lập hội đồng trường; hoàn thành và công bố kết quả xếp hạng các trường ĐH trong cả nước để xã hội và người học có điều kiện đánh giá được uy tín và chất lượng của các trường ĐH, từ đó sẽ đồng thuận với mức học phí của từng hạng trường.
