Gia đình là tế bào của xã hội, gia đình tốt thì cộng đồng, xã hội mới tốt; xã hội tốt thì gia đình càng tốt hơn. Tuy nhiên, gia đình nông thôn miền Tây Nam bộ đang mang trong nó nhiều thay đổi tích cực lẫn tiêu cực. Đáng quan tâm là những thách thức về kinh tế và áp lực xã hội mạnh mẽ, đe dọa những giá trị truyền thống.
Về mặt xã hội, nạn bạo hành, ngược đãi, ly hôn, trẻ em hư hỏng ngày càng tăng. Sự vô cảm “đèn nhà ai nấy sáng” tưởng đâu chỉ có ở phố chợ, nay bắt gặp nhiều hơn ở làng quê. Hiện tượng hàng loạt phụ nữ nông thôn miền Tây lấy chồng Đài Loan, Hàn Quốc... đang đặt ra nhiều “đầu bài” cho các các nhà kinh tế, xã hội học, hoạch định chính sách tìm lời giải. Vai trò của mỗi cá nhân trong gia đình trở nên quan trọng hơn. Nhưng trước nhiều vấn đề lớn, nhỏ, dường như các thành viên trong gia đình ít ai chịu ai. Những tác động từ bên ngoài của kiểu sống thực dụng, mặt trái của truyền thông, internet... đang len vào từng gia đình nông thôn, đe dọa những giá trị truyền thống. Người lớn, trẻ con, đặc biệt là các cô cậu bước sang tuổi trưởng thành trong nhiều gia đình nông thôn hiện nay dường như đang xa dần những “gốc rễ” bền chặt của truyền thống gia đình xưa nay.
Ở góc độ kinh tế, từ vị trí bị đẩy vào tập đoàn sản xuất, làm ăn tập thể thời bao cấp, nhiều gia đình ở ĐBSCL đã trở thành hộ kinh tế gia đình năng động, đóng vai trò quan trọng trong “kinh tế thị trường”. Nhưng kinh tế hộ ngày nay đang đứng trước nhiều thách thức. Nếu ví sản xuất nông nghiệp như cây đòn gánh, một bên là nguyên liệu đầu vào, bên kia là đầu ra - tiêu thụ, nay ở 2 đầu đều đang “gặp vấn đề”, bị “lắc” trong thế bị động, cần được giữ thăng bằng để đi tiếp trên chặng đường phát triển. Một kết quả nghiên cứu của Viện Chiến lược chính sách nông nghiệp nông thôn và Viện Nghiên cứu phát triển ĐBSCL được công bố gần đây, với hiện trạng sản xuất và thu nhập hiện nay, thu nhập mỗi cá nhân trong gia đình trồng lúa “đang ở mức nghèo khổ”: chưa đến 1 USD/người/ngày. Đủ mua… nửa tô phở!
PGS-TS Nguyễn Văn Sánh ở ĐH Cần Thơ đã từng phân tích, hạt gạo của gia đình nông dân miền Tây đang bị cắn chia làm 8 phần, mà phần họ nhận được đang bị teo tóp. Những sản phẩm chủ lực của ĐBSCL vẫn phát triển trong thế “bị đe dọa”: “Con cá tra chặt nhiều khúc”, “cây mía chặt làm nhiều lóng”, “trái dừa bị bửa ra nhiều miếng”... mà phần thua thiệt thuộc về nông dân. Thu nhập từ trồng lúa của nông dân đang phải chịu gánh nặng trả vốn vay, lãi ngân hàng, kể cả vay lãi cao bên ngoài để có tiền đầu tư sản xuất; trả nợ vật tư, phân bón “mua chịu”. Gánh nặng chi tiêu gia đình (ăn uống, chữa bệnh, học hành, các khoản đóng góp..., kể cả lo cho nhà hàng xóm (hoan, hôn, tang, tế)… Vậy mà họ còn phải làm “nghĩa vụ vinh quang” khi lo cho an ninh lương thực quốc gia, góp phần đảm bảo an ninh lương thực thế giới, lo cho xuất khẩu gạo và kể cả “tạo thế ngoại giao”.
Làm sao để gia đình nông dân ĐBSCL có thể kiếm sống và làm giàu bằng nghề nông trước nhiều thách thức? Lời giải cho bài toán này cần có sự tiếp cận đa ngành, cần quy mô sản xuất lớn hơn, cần tích tụ ruộng đất nhiều hơn để thích nghi với phương thức sản xuất chuyên nghiệp hơn. Gia đình nông thôn miền Tây trước nhiều thách thức hôm nay đang rất cần sự quan tâm nhiều hơn nữa. Những đáp án, lời giải cho những vấn đề bức xúc về kinh tế - xã hội, giúp gia đình nông thôn vượt qua thách thức. Đó chính là mục tiêu, yêu cầu, động lực và hành động thiết thực nhất mà mỗi gia đình nông thôn miền Tây đang cần.
TRẦN HỮU HIỆP
