Năm 2000, bước sang một thế kỷ mới, mẹ tôi quyết định chuyển vào sống ở thành phố Hồ Chí Minh.
Vậy là giã từ Hà Nội, nơi mẹ đã gắn bó từ năm 1954, từ những cánh rừng kháng chiến về Đoàn Ca múa Trung ương, thành một người nghệ sĩ của nhân dân, được nhân dân yêu quý, với những bài hát gắn liền với tên tuổi của mẹ và trở thành niềm yêu thích, ngưỡng mộ của nhiều thế hệ…
Việc mẹ tôi chuyển vào thành phố Hồ Chí Minh với tôi là một niềm hạnh phúc. Vì từ tuổi ấu thơ, chẳng mấy khi tôi được ở gần mẹ. Ngày nhỏ, tôi ở với ông bà (nhớ mẹ quá thì lâu lâu mới xin bà 5 xu đi tàu điện xuống khu văn công Cầu Giấy thăm mẹ), rồi theo trường học đi sơ tán, rồi cầm súng ra mặt trận...
Tôi nhớ buổi đầu đón mẹ từ sân bay về, ngay khi tới cửa nhà tôi, mẹ tôi thật sự choáng: “Nhà của Hoài thật đây à?”. Mẹ đã không tin nổi. Mẹ đã không tin đứa con có thể gọi là có những thiệt thòi trên đường đời, nay lại có một cơ ngơi như vậy. Và cũng vì những căn nhà mà mẹ tôi đã từng ở ngoài Hà Nội, chỉ vài mét vuông, khá nhất là một căn hộ khoảng 24m², tất cả đều trong những khu tập thể chật chội, chen chúc mà người ta chỉ có thể sống được bởi cái tình với nhau…
Mẹ ở với tôi một thời gian ngắn, rồi bà có nguyện vọng muốn có một ngôi nhà riêng, chúng tôi đã tìm mua cho mẹ một ngôi nhà “hơn cả trong mơ”.Đấy là một ngôi nhà nằm sát sân bay Tân Sơn Nhất, rộng hơn 100m², có tầng trệt, tầng lầu, có mảnh sân nhỏ trước cửa để mẹ tôi trồng hoa, trồng lá. Ngôi nhà này lại nằm trong khu quân đội, rất yên tĩnh và an ninh tốt. Đặc biệt, ở đây có rất nhiều các cô, các chú là nghệ sĩ, là tướng tá quân đội vốn là bạn thân thiết của mẹ tôi trong suốt hai cuộc kháng chiến. Ngoài những lúc tề tựu tâm tình, họ còn thường gặp nhau mỗi khi họp chi bộ hay họp khu phố luôn tràn ngập tiếng nói cười vui vẻ…
* * *
Kể từ ngày bố tôi mất đi, rồi Châu và vợ con sang Đức sinh sống, mẹ tôi rất tâm trạng, dù bên mẹ luôn có Như là cô em út của tôi. Vào thành phố Hồ Chí Minh có lẽ mẹ có thêm nhiều nguồn tình cảm an ủi hơn. Ngoài vợ con tôi, đặc biệt là con trai tôi, mẹ tôi còn gặp nhiều bà con thân thiết, nhiều đồng nghiệp, đồng cảnh và đặc biệt là những người bạn của tôi và của Châu-Hoa …
Ở đây tôi thường gặp nhiều đồng nghiệp nghệ thuật thân thiết của mẹ như cô Phùng Thị Nhạn, Nghệ sĩ nhân dân, biên đạo múa. Cô Nhạn cũng như cô Chu Thúy Quỳnh thân với mẹ tôi từ thuở ở Đoàn Ca múa Trung ương và tình cảm ấy luôn thắm thiết qua hàng chục năm, nay gần nhau ở thành phố Hồ Chí Minh nên lại càng thắm thiết. Hay như cô Lệ Chi - chú Mai Khanh, chú Quốc Trụ, nhất là cô Ngọc Dậu và chồng là chú Trần Chất, một giọng hát quân đội nổi tiếng. Nhiều buổi trưa, cô chú chở nhau đến chơi với mẹ tôi, những hào quang của một thời “mày mày, tao tao” nói cười ríu rít, rồi cơm nước đãi đằng nhau, rồi cùng lăn kềnh ra ngủ như ngày nào đi biễu diễn ở khắp miền đất nước…
Mặc dù đã giã từ ánh sáng sân khấu nhiều năm, nhưng mẹ tôi vẫn yêu nghệ thuật lắm. Mẹ vẫn thường ngồi hát bên cây đàn piano mà tôi đã chuyển từ Hà Nội vào cho mẹ. Mẹ hát cho đồng nghiệp, cho bạn bè, cho đồng chí thân yêu… và nhiều khi chỉ hát cho mình nghe thôi. Nhiều lần đến đây, tôi từng gặp những vị tướng tên tuổi lẫy lừng mà năm xưa ra trận chỉ biết tiếng hát của mẹ tôi qua chiếc đài bán dẫn nhỏ xíu, nay về già mới có cơ hội gặp gỡ nên đã tìm đến đề nghị mẹ tôi hát cho nghe lại những bài hát năm xưa…
Những khi ấy, thú thật, đứng ngoài cửa lắng nghe, tôi không thể quả quyết rằng, hát trên một sân khấu lớn ánh đèn rực rỡ, hay chỉ hát riêng cho một người lính suốt cuộc đời trận mạc, thì người nghệ sĩ thấy lúc nào là hạnh phúc hơn? Có lẽ với một người say mê lý tưởng và yêu nghệ thuật như mẹ tôi thì những khi cất lên tiếng hát như thế đều là một niềm say mê tột độ và một ý nghĩa sâu sắc như nhau…
* * *
Trong ba đứa con của mẹ, thì đứa hợp với mẹ tôi nhất, được mẹ tôi thương yêu nhất và cũng chăm sóc mẹ tôi nhiều nhất, chính là Châu.
Cũng như tôi, Châu (và cả Như) đều ít được gần bố mẹ. Ngày ấy, là con cán bộ, mà lại cán bộ làm văn hóa - nghệ thuật thì cầm chắc phải xa bố mẹ suốt. Bởi bố tôi thì đi viết báo ở các tỉnh, rồi đi chiến trường Trị Thiên - Huế. Còn mẹ tôi thì quanh năm suốt tháng đi biểu diễn, khi trong nước, khi ngoài nước, khi thì lặn lội hàng tháng ngoài mặt trận…Tôi ở với ông, bà, còn Châu Như thì đi trại trẻ, rồi ba đứa được gom lại ở chung một trại trẻ của Báo Nhân Dân. Lâu lắm mới được bố mẹ tới thăm một lần…
Sau này lớn lên, Châu cũng như tôi nhập ngũ, sau đó Châu học Đại học Kỹ thuật quân sự, rồi sang Nga làm tiến sĩ, rồi lấy vợ cũng là sinh viên Việt Nam học tại trường bên Nga là Nguyễn Thanh Hoa, con gái đầu lòng của nhà thơ Tố Hữu. Dạo ấy bác Tố Hữu ngoài là nhà thơ, còn là một nhà lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước. Kể từ đấy, Châu ở chính bên nhà vợ, kể như đi ở rể…
Nhưng dù vậy, trong tình yêu của mẹ, Châu bao giờ cũng là đứa con gần gũi nhất. Châu hiền lành, tình cảm, cứ có giây phút nào rảnh rỗi là ngồi tâm tình bên mẹ hàng tiếng đồng hồ, không buồn vui gì là không tâm sự, không miếng ngon nào là không chia sẻ với mẹ. Châu yêu mẹ lắm lắm, đến mức nhiều khi tôi nghĩ trong trái tim Châu không còn chỗ cho tình yêu nào khác ngoài tình yêu với mẹ…
Trước khi mẹ tôi quyết định vào thành phố Hồ Chí Minh, Châu và Hoa đã rất muốn đón mẹ tôi sang sinh sống tại Đức (Châu là giáo sư, tiến sĩ tại Đại học Bochum, đã đưa vợ và con sang sinh sống ở đây). Ai cũng cho như thế là rất hợp lý, hơn nữa mẹ cũng muốn gần gũi Châu nhất. Nhưng mẹ tôi khi nhớ con thì bay sang thăm, có khi ở lại chơi hàng tháng, nhưng không ở hẳn bên đó như ao ước của Châu, dù mẹ tôi rất yêu Châu và vợ con Châu …
Không đón được mẹ sang thì Châu và Hoa hết lòng chăm sóc mẹ. Ngôi nhà của mẹ tôi ở thành phố Hồ Chí Minh, ngoài một phần tiền của mẹ tôi do bán căn nhà ở Hà Nội thì phần chính là của Châu Hoa góp vào. Hàng tháng Châu Hoa đều đặn gửi tiền về chăm sóc mẹ, với số tiền có khi còn nhiều hơn tiền lương hưu hàng tháng của một người nghệ sĩ. Vài ba tháng, có khi lâu nhất là một năm, Châu lại bay về thăm mẹ, đưa mẹ đi du lịch. Sự chăm sóc của Châu với mẹ cả về vật chất và tinh thần,tôi ít thấy ở những người con trong cuộc sống thực dụng hôm nay. Nó là bài ca của lòng hiếu thảo. Nó cũng chính là niềm an ủi, niềm hạnh phúc lớn nhất của mẹ tôi như là một báu vật của đời…
Tôi viết những dòng này trong bài viết về mẹ, để luôn cám ơn em tôi là Lê Khánh Châu - suốt cuộc đời em là niềm hạnh phúc của mẹ. Chính em là người đã rải tro của mẹ xuống sông Sài Gòn như ước nguyện của mẹ và cũng chính em đã đưa phần tro còn lại của mẹ ra Văn Điển chôn cùng bố, để bố mẹ mãi mãi bên nhau…
* * *
Năm 2006, khi này Như đã vào sống cùng mẹ tôi, có lần mẹ tôi bảo tôi: “Hoài là con lớn, con nên có dịp cùng Tùng (tên vợ tôi) sang Đức thăm em”.Tôi vâng lời mẹ, năm ấy kết hợp công tác, đưa vợ sang Bochum (Đức) thăm Châu và Hoa. Sang đấy, tôi càng hiểu nhiều hơn về cuộc sống của Châu, thấy em sống chuẩn mực, hiền hòa, hết lòng với khoa học, là một giáo sư tiến sĩ người Việt Nam về toán cơ được đồng nghiệp kính nể, thế giới khoa học trọng vọng… Khi về tôi liền thuật ngay với mẹ, làm mẹ tôi rất yên lòng, rất vui và hãnh diện…
Cuối năm 2007, một lần sang chơi thăm mẹ, mẹ tôi vẫy lại gần, quàng vai tôi rất âu yếm và nói: “Con gắng đi Mỹ một chuyến, tìm đến nơi nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ yên nghỉ, thắp cho mẹ một nén nhang”. Ngày đi Mỹ, vì công việc, chúng tôi phải đến bờ Đông trước. Trước khi về nước, chúng tôi mới tới được bờ Tây, tìm đến công viên vĩnh hằng nơi nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ yên nghỉ theo bản đồ chỉ dẫn của Nguyễn Hiệp và hai người cháu ruột của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ đưa chúng tôi đi. Vợ chồng tôi đã cung kính thay mặt cho mẹ tôi thắp hương cho nhạc sĩ, thưa với ông những tình cảm quý trọng của mẹ tôi cũng như nguyện vọng của mẹ tôi với những tác phẩm âm nhạc viết về quê hương đất nước rất thắm thiết của nhạc sĩ. Về nước, tôi liền đến thăm mẹ ngay, mang quà về tặng mẹ và em Như. Nhưng hình như mẹ tôi chỉ quan tâm tới những tấm hình chụp khi tôi dâng hương cho nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ. Mẹ tôi chăm chú xem rất kỹ từng tấm hình.
Vậy mà, chỉ bốn ngày sau, như mọi buổi sáng, mẹ tôi ra quét sân thì bất ngờ ngã xuống vì một cơn đột quỵ. Em tôi liền gọi xe cấp cứu, nhưng từ lúc ấy, mẹ tôi không một lần mở mắt và không còn biết một điều gì …
* * *
Mẹ tôi ra đi đã gần 10 năm, nhưng nhiều người vẫn không nghĩ mẹ tôi đã mất. Chúng tôi, những người con của mẹ cũng vậy. Chúng tôi không còn mẹ nữa, nhưng vẫn không tin là mẹ đã ra đi khi đâu đó giữa đất trời và trong tâm hồn vẫn vang vọng tiếng hát của mẹ. Xa khơi hay Câu hò bên bến Hiền Lương, Chim pongtle hay Gió mùa thu mẹ ru con ngủ… Nhiều đôi môi, nhiều trái tim người vẫn thốt lên tên gọi Tân Nhân, Tân Nhân và Xa khơi, Tân Nhân và Câu hò bên bến Hiền Lương…
Và chúng tôi,những con cháu của mẹ vẫn sống và phấn đấu để xứng đáng, để kiêu hãnh vì là con của mẹ.
Tiếng hát và tiếng Đẹp của mẹ là mãi mãi, là vĩnh cửu giữa cuộc đời này…
TRƯƠNG NGUYÊN VIỆT
