Liên tiếp những ngày đầu tháng 3, câu chuyện về di sản lại nóng lên với hàng loạt những vụ việc nổi cộm gây sự chú ý của dư luận. Khởi đầu là những thông tin về sự xuất hiện một số hiện vật, đồ thờ tự có kích thước lớn ở đền Phù Đổng (Gia Lâm, Hà Nội), nơi thờ Đức Thánh Gióng và có lễ hội Gióng đã được ghi danh là di sản phi vật thể của nhân loại. Vào cuối năm 2013, có một số tổ chức, cá nhân đến đặt vấn đề với Ban Quản lý di tích đền Phù Đổng và phát tâm công đức một số hiện vật, đồ thờ. Khi đó, Trưởng ban quản lý di tích đã đồng ý và tiếp nhận các hiện vật trên đưa vào di tích nhưng không hề báo cáo với UBND huyện. Đến khi báo chí lên tiếng, các bên mới ngớ ra rằng việc tùy tiện đưa các hiện vật mới vào thờ tự vi phạm Luật Di sản văn hóa.
Ngay sau đó, thông tin từ làng cổ Đường Lâm lại tiếp tục gây hoang mang dư luận với bức bình phong được làm mới nằm che chắn trước lăng Ngô Quyền. Người dân địa phương thì xì xào không yên, người họ Ngô ngỡ ngàng khi quá trình tu bổ tự dưng lại xuất hiện một bức bình phong mới chắn ngay lối vào lăng. Trên bức bình phong bằng xi măng đó lại có tạc hình một con thú nhưng thật khó xác định đó là con vật gì, người bảo là hổ, người bảo là chó, thậm chí có người mạnh mồm lại gọi là quái thú, nhưng dù là con gì thì rõ ràng đó là một công trình rất kém về mỹ thuật, chưa kể việc xuất hiện bức bình phong ở vị trí đó có nên hay không là một điều còn nhiều tranh cãi.
Khi những chuyện buồn về di sản này chưa yên thì ngày 5-3, người dân thôn Cựu Quán (Hoài Đức, Hà Nội) lại ồn ã chuyện ngôi đền này bị một số quan chức cấp thôn tháo đi 4 thanh gỗ sưa để đem bán với giá 1,2 tỷ đồng. Ngôi đình trong tâm thức người Việt thiêng liêng lắm, đó là mái nhà chung của cộng đồng, để con cháu kính ngưỡng cha ông và biết tông biết cội của mình. Con người sống trên đời mấy ai dám quay lại phản bội gốc rễ, bất kính với tiền nhân. Đối với đình thôn Cựu Quán, tuy chưa được xếp hạng nhưng đã nằm trong danh mục di sản được kiểm kê để bảo vệ. Chính vì thế, nó vẫn được bảo vệ theo quy định pháp luật về di sản, thế mà chẳng hiểu các ông quan chức thôn lấy quyền hành gì để đưa ra một quyết định nông cạn đến như thế với tiền nhân. Điều này cũng không quá mới bởi chính những người được coi là có kiến thức về di sản làm ngơ trước việc người ta hè nhau khiêng sư tử đá về đặt trước cửa chùa, cửa đình. Trong khi con sư tử vốn xưa nay có nguồn gốc từ nước láng giềng, và nó chỉ có nhiệm vụ canh lăng mộ.
Rõ ràng tất cả những vi phạm mới xảy ra với hàng loạt di tích ở Hà Nội đã cho thấy một thực tế chung, đó là từ văn bản quy phạm pháp luật đến thực tế đời sống còn một khoảng cách rất lớn. Việc phân cấp quản lý di sản cho các địa phương, từ địa phương về các ban quản lý di tích được xem là đỡ đi “gánh nặng” về quản lý cho các cơ quan trung ương, tuy nhiên tới nay đã bộc lộ rất nhiều điểm bất cập “quan thì xa bản nha thì gần”. Bởi thế, chỉ khi sự việc đã rồi thì các cấp quản lý mới giật mình đưa ra phương án tháo gỡ. Tất cả mọi vụ việc đều do báo chí phát hiện và nhà quản lý thì chạy theo sửa sai khi sự đã rồi, thậm chí khi có vụ việc bị phát giác, sự hợp tác của các cơ quan quản lý với báo chí cũng rất hiếm hoi, những người có trọng trách cao thì lảng tránh. Chính lối hành xử với di tích như vậy đang khiến cho công cuộc bảo vệ di sản ở nước ta đã khó lại càng thêm khó.
MAI AN
