Tuần qua, Công ty chứng khoán (CTCK) Ngân hàng Á Châu (ACBS) công bố ý định thành lập sàn giao dịch các chứng khoán chưa niêm yết (OTC). Theo thông tin hé lộ thì sàn này sẽ giống những sàn giao dịch bất động sản, với một bảng điện tử và những tấm bảng khác niêm yết rõ giá mua bán, số lượng, thời điểm của từng loại cổ phiếu theo nhu cầu khách hàng. Tuy nhiên sàn giao dịch kiểu này xem ra vẫn chưa giải quyết được tận gốc các vấn đề lớn nhất của giao dịch cổ phiếu OTC là giá biến động, khó chuyển nhượng, khó bảo đảm thực hiện giao dịch, thông tin kém.
Giao dịch chứng khoán tại Công ty chứng khoán ACB.Ảnh: CAO THĂNG
Vào tháng 7-2005, Sàn giao dịch chứng khoán Hà Nội mở cửa. Người đầu tư hy vọng cổ phiếu OTC từ nay sẽ được giao dịch tốt hơn. Nhưng Sàn Hà Nội cuối cùng lại trở thành nơi giao dịch các cổ phiếu không đạt tiêu chuẩn niêm yết ở Sàn TPHCM, một thứ sàn niêm yết hạng hai mà đến hiện nay vẫn chỉ có 6 công ty được giao dịch trong khi hàng trăm cổ phiếu OTC khác vẫn nằm ngoài sự quan tâm của Ủy ban Chứng khoán (UBCK).
Thực tế các nước cho thấy vì nhiều lý do nên không phải tất cả các cổ phiếu đều sẽ được niêm yết hay đủ tiêu chuẩn niêm yết. Thị trường OTC là bộ phận tất yếu của ngành chứng khoán và sẽ tồn tại lâu dài, cần quan tâm để thúc đẩy và kiểm soát, bảo vệ và tạo thuận lợi cho nhà đầu tư và các bên tham gia.
Đặc điểm của giao dịch OTC là các bên mua bán đưa ra các lệnh giao dịch tản mác ở nhiều nơi, nhiều sàn. Việc mua bán là do hai bên thỏa thuận trực tiếp chứ không phải do lệnh mua bán của nhiều người quyết định như giao dịch niêm yết. Do vậy giá biến động lớn, có nhiều trường hợp bán hớ hay mua hớ ở một sàn, vì không biết thông tin chào giá tốt hơn ở nơi khác. Để khắc phục, các CTCK cần thương lượng thống nhất lại thành một sàn giao dịch duy nhất. Việc ACBS lập thêm một sàn nữa chỉ làm phân tán thêm giao dịch.
Sàn thống nhất là sàn ảo với các địa điểm công bố thông tin là các CTCK sẽ chia sẻ tất cả các thông tin mua bán. Người đầu tư có thể đến bất cứ CTCK nào cũng có thông tin như nhau. Việc giao dịch có thể quy định ngày giờ, ví dụ như với các chứng khoán ít giao dịch thì có thể quy định một tuần giao dịch một lần. Như thế các lệnh mua bán tập trung hơn, giá cả phản ánh đúng cung cầu và đỡ tốn công sức của nhà đầu tư và CTCK.
Thứ hai là vấn đề chuyển nhượng. Hiện nay người mua bán vẫn phải đi làm thủ tục chuyển nhượng tên sở hữu cổ phiếu, còn hình thức thanh toán thì thường là tiền mặt trao tay. Điều này làm việc chuyển nhượng các lô nhỏ rất mất công và thực tế là các CTCK thường chỉ nhận giao dịch từ 50 triệu đồng trở lên. Muốn việc thanh toán và chuyển nhượng dễ dàng, cổ phiếu OTC cũng phải được lưu ký tại một trung tâm lưu ký-thanh toán bù trừ như các cổ phiếu niêm yết hiện nay.
Tuy một số CTCK cũng nhận lưu ký cho cổ phiếu OTC, nhưng dịch vụ không hơn các công ty cổ phần (CTCP) tự làm là mấy, không có dịch vụ bù trừ thanh toán cổ phiếu và tiền. Một số CTCP còn tự làm khó cổ đông trong việc chuyển nhượng. Ví dụ ngay như ngân hàng mẹ của ACBS là Ngân hàng Á Châu (ACB) cũng không hợp tác với các các CTCK để chuyển nhượng tạm thời hay hạn chế chuyển nhượng, khiến cho các dịch vụ mua bán kỳ hạn (repo) và cầm cố cổ phiếu ACB không thực hiện được.
Thứ ba là việc bảo đảm thực hiện giao dịch. Hẳn nhiều nhà đầu tư còn nhớ chuyện nhân viên môi giới của một CTCK bị khiếu nại vì rao bán cổ phiếu Vinamilk xong lại xù! Với cổ phiếu niêm yết, lệnh mua bán của khách hàng được kiểm tra kỹ về tiền và cổ phiếu, một khi đã khớp là không hoàn lại! Với cổ phiếu OTC, do thiếu một hệ thống lưu ký tập trung, giao dịch tản mác nên việc kiểm tra khó khăn.
Hơn nữa các CTCK cũng không muốn làm phiền khách và cũng không có quy tắc thỏa thuận nào cho giao dịch OTC nên tất cả trông chờ vào sự tự giác của khách hàng. Để khắc phục, trên sàn giao dịch thống nhất cần có quy tắc giao dịch OTC giữa các CTCK, theo đó khi giao dịch qua điện thoại, ngay khi một bên môi giới đồng ý với báo giá thì lập tức giao dịch có giá trị thi hành. Công ty môi giới phải bù đắp trong trường hợp khách hàng của mình không có tài sản để thực hiện lệnh.
Vấn đề cuối cùng là thông tin về giao dịch và về các công ty OTC rất kém. Vì giao dịch tản mác nên thông tin giao dịch ít và không đủ, chưa kể có trường hợp vụ lợi mà đưa tin giao dịch không chính xác. Các công ty OTC không bị bắt buộc phải công bố thông tin cho nhà đầu tư và rất hiếm công ty OTC nào tự giác làm như thế. Chỉ có một con đường duy nhất là UBCK phải ra điều luật yêu cầu giống như ở các nước, nếu công ty OTC có một lượng cổ đông bên ngoài đến một mức nào đó thì phải công bố thông tin như công ty niêm yết.
Tóm lại, để giao dịch OTC được nhanh chóng, thuận lợi, giá cả hợp lý, các CTCP, CTCK, và UBCK phải hợp tác và cố gắng để hình thành một thị trường OTC lớn mạnh, có kiểm soát nhằm bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư.
ĐỒNG ĐEN
