Giới vẽ tranh thủy mặc Trung Quốc hay truyền tụng giai thoại về một bậc thầy trong nghề. Ông vẽ cảnh đêm trăng nhưng nhìn mãi không thấy trăng ở đâu. Họa sư bèn chỉ vào đám mây trên nền trời, giải thích: Đêm tối mà nhìn thấy mây nhờ có trăng sáng; thấy mây là có trăng. Từ giai thoại này, người ta gọi thủ pháp miêu tả gián tiếp là “mượn mây vẽ trăng”. Thủ pháp này thông dụng trong mọi thể loại văn học, nghệ thuật. Sally Gall là một ví dụ.
Sally Gall (người Mỹ, sinh năm 1956) nổi tiếng nhờ ảnh nghệ thuật đen trắng. Ảnh của bà luôn bàng bạc không khí hư ảo, siêu thoát. Bà giành được nhiều giải thưởng lớn, trong đó có cả giải National Endowment for the Arts Visual Artist’s Fellowship (tôn vinh tài năng quốc gia của các nghệ sĩ sáng tạo tranh ảnh). Ảnh bà chụp được các viện bảo tàng danh tiếng sưu tập như: the San Francisco Museum of Modern Art (Bảo tàng Nghệ thuật hiện đại tại thành phố San Francisco), the Museum of Fine Arts in Houston (Bảo tàng Mỹ thuật tại thành phố Houston) và Viện bảo tàng Quốc gia Pháp tại Paris.
Tác phẩm Residue of Dream (Tàn tích sau mơ) của Sally Gall sáng tác năm 1997 đẹp như tranh tĩnh vật, cho thấy cảnh mùng mền, gối, drap xô lệch, nhàu nát. Đó là phần sót lại sau khi tàn một giấc mộng xuân. Bằng ngôn ngữ hình ảnh, Gall đã lặng lẽ nói đến giường chiếu, gối chăn – những thứ cám dỗ dễ gợi cho người xem lởn vởn trong đầu nhiều ý tưởng gần xa. Nó giàu tính hàm ngụ, nên bà vô ngôn mà tác phẩm đa ngôn.
Các tổ sư trong nghệ thuật quảng cáo rất sành sỏi thủ pháp mượn mây vẽ trăng. Trong thiên nhiên và cuộc sống đời thường nhan nhản những món vật, những hoa quả mà màu sắc và hình dáng rất giống các bộ phận tính dục trên thân xác. Đó là lý do ảnh quảng cáo sính đặt quả dâu tây (strawberry) nằm hờ hững bên miệng người đẹp. Trong trường hợp này, họ không cần mượn trọn gương mặt người mẫu mà chỉ cốt nhấn mạnh ở hàng răng trắng bóng để tôn lên màu đỏ chót của quả dâu cũng như màu son thắm trên làn môi đầy nhục cảm.
Quảng cáo mỹ phẩm Fresh Lemon.
Israel là đất nước mà nền luân lý xã hội chịu sự chi phối của cả Do Thái giáo, Thiên Chúa giáo và Hồi giáo (đạo Islam). Phơi bày giữa công chúng hình ảnh một phụ nữ thực hiện hành vi tính dục bằng miệng (oral sex) chắc chắn sẽ gây nên hậu quả khó lường. Thế nhưng, trên một bức tường ở đất nước này, Hãng cà-rem Magnum vẫn an toàn khi cho vẽ thật hoành tráng vẻ mặt và nét môi đam mê của cô gái đang nhấm nháp cà-rem. Màu sắc chủ đạo là đỏ, như để tăng thêm độ nóng cho những gì nhà quảng cáo muốn gián tiếp gửi gắm.
Cũng mượn mây vẽ trăng, năm 1972, Hãng mỹ phẩm Love quảng cáo sản phẩm mà chả thèm khai thác các bộ phận gợi cảm của cơ thể nam nữ. Những tuýp hàng được dựng đứng kề nhau, với nắp chụp tròn, nhìn chẳng khác chi những lingam (hay linga, sinh thực khí nam) của Ấn Độ giáo được thu nhỏ. Chưa hết, với thương hiệu có tên là Fresh Lemon (chanh tươi), họ cắt đôi một trái chanh để làm hậu cảnh. Bằng nghệ thuật sắp đặt, nhiếp ảnh gia chọn một góc nhìn sao cho cái núm trên vỏ chanh không đơn giản chỉ là cái núm vô tri của thực vật.
Các nhà luân lý cố gắng ngăn cấm phô bày hình ảnh khiếm nhã nơi công cộng nhưng nhà quảng cáo vẫn thừa sức tìm ra cách gián tiếp mà hiệu quả để né hết mọi nỗ lực “ngăn sông cấm chợ” của xã hội.
TRẦN THẾ HƯƠNG
Bài 4: Tính dục đồng giới nam ở Hy Lạp cổ
Bài 1: Đông Tây hòa điệu xuân ca
