Báo chí đồng hành cùng dân tộc

Khởi nguồn từ phong trào quần chúng

Người vừa làm vừa học, làm báo “nghiệp dư”, bởi còn phải gánh thêm nhiều việc khác mới kiếm đủ tiền sinh sống, và đến Thư viện Quốc gia Pháp đọc sách, nghiên cứu đều đặn sau giờ làm việc. Chưa đến một năm sau ngày Người đặt chân lên đất Pháp, Báo L’Humanité (Nhân đạo) - cơ quan trung ương của Đảng Cộng sản Pháp - số ra ngày 2-8-1919 đã đăng bài chuyên luận sắc sảo ký tên Nguyễn Ái Quốc, đầu đề “Vấn đề dân bản xứ”. Hơn 2 năm sau, Nguyễn Ái Quốc công bố một truyện ngắn viết bằng tiếng Pháp nhan đề “Paris” dưới dạng bức thư gửi cô em họ, mô tả cuộc sống những người lao động tại thủ đô Paris hoa lệ (Báo L’Humanité đăng 2 kỳ liên tiếp, ngày 30 và 31-5-1922). 

Thành lập các tổ chức nhân dân, thông qua các đoàn thể ấy vận động, tổ chức phong trào đòi độc lập, tự do là mối quan tâm hàng đầu của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ngay trong năm 1930 và vài năm tiếp sau đó, các tổ chức quần chúng như Công đoàn, Nông hội, Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ… đã lần lượt ra đời. Lập các hội đoàn về văn hóa, báo chí có ý nghĩa cấp bách, bởi đó là những phương tiện không thể thiếu, phù hợp với thông lệ quốc tế đòi tự do báo chí, tự do ngôn luận. 

Tháng 7-1936, Hội nghị Trung ương Đảng quyết định chuyển sang hoạt động công khai, hợp pháp một số lĩnh vực, đặc biệt cho ra đời nhiều cơ quan báo chí dưới những danh nghĩa khác nhau, do các nhà cách mạng vừa tạm ra khỏi nhà tù như Phan Đăng Lưu, Hà Huy Tập, Nguyễn Chí Diểu, Nguyễn An Ninh, Trường Chinh, Trần Huy Liệu, Võ Nguyên Giáp, Hải Triều, Hải Khách, Nguyễn Thị Lựu, Lâm Mộng Quang, Khuất Duy Tiến… sáng lập, điều hành, và được đông đảo các nhà báo có lòng yêu nước thuộc mọi khuynh hướng thực hiện.

Ngày 27-3-1937, Hội nghị Báo giới Trung kỳ họp phiên chính thức tại thành phố Huế. Nhà báo Võ Nguyên Giáp thay mặt báo giới Bắc kỳ, nhà báo Hà Huy Tập thay mặt báo giới Nam kỳ cùng về Huế tham dự. Chưa đầy một tháng sau, ngày 24-4-1937 tại Hà Nội, 200 nhà báo thuộc mọi xu hướng mở Đại hội Báo giới Bắc kỳ. Nhà báo Phan Tư Nghĩa, người đã cùng các nhà báo Trần Huy Liệu, Võ Nguyên Giáp, Khuất Duy Tiến xuất bản tờ báo tiếng Pháp Le Travail (Lao động) và tờ Rassemblement (Tập hợp) phát hành ngay sau khi Báo Le Travail bị nhà cầm quyền Pháp đóng cửa, làm Chủ tọa, nhà báo Tam Lang nổi tiếng với tập phóng sự “Tôi kéo xe” (1932) làm Thư ký.

Hội nghị Báo giới Nam kỳ, do tình hình Nam bộ hồi bấy giờ, họp có muộn hơn. Các hội nghị của báo giới nói trên đã góp phần thức tỉnh nhiều nhà báo Việt Nam, tranh thủ sự đồng tình của báo chí cánh tả Pháp ở Đông Dương và ngay tại Pháp, góp phần giác ngộ nhân dân ta. Trong khoảng thời gian từ 1936 đến 1939, phong trào đấu tranh đòi dân chủ, dân sinh của nhân dân ta lần lượt rộ lên ở cả 3 miền là do sự lãnh đạo của Đảng, trong đó báo chí là đội quân đi đầu.

Tại xóm Roòng Khoa 70 năm trước

Chỉ ít lâu sau ngày Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, Bác Hồ nghĩ đến việc sớm thành lập tổ chức của những người làm báo. Bác giao cho nhà báo Xuân Thủy, Chủ nhiệm Báo Cứu quốc, đứng ra tổ chức, điều hành công việc ấy. Ngày 15-4-1946, đại hội tiến hành tại trụ sở của Hội Hợp thiện Hà Nội đường Henri d’Orléans, nay là phố Phùng Hưng. Đại hội quyết định thành lập “Đoàn Báo chí Việt Nam”. Nhà báo Nguyễn Tường Phượng - bút danh Tiên Đàm, Chủ nhiệm Tuần báo Tri Tân, được bầu làm Chủ tịch; nhà văn Nguyễn Huy Tưởng làm Tổng thư ký. Nhà thơ Xuân Diệu được bầu thay mặt báo giới tham gia phái đoàn Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa sang thăm Pháp.

Cuối năm 1946, kháng chiến toàn quốc bùng nổ. Các nhà báo tản về hoạt động tại nhiều vùng trong cả nước. Hơn 3 năm sau, ngày 21-4-1950, Bác Hồ lại chỉ đạo thành lập “Hội Những người viết báo Việt Nam”, nay là Hội Nhà báo Việt Nam. Đại hội họp tại xóm Roòng Khoa, xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. Nhà báo Xuân Thủy được bầu làm Hội trưởng, 2 Phó Hội trưởng là Đỗ Đức Dục và Hoàng Tùng, Nguyễn Thành Lê làm Tổng thư ký.

Đến nay, qua 70 năm, Hội Nhà báo Việt Nam với tư cách là tổ chức của những người đi tiên phong trong công tác tư tưởng, những chiến sĩ lấy cây bút và trang giấy làm vũ khí, đấu tranh “phò chính trừ tà” (lời Chủ tịch Hồ Chí Minh), chúng ta đã làm được nhiều việc. Có thể nói, những người làm báo Việt Nam, mà Hội Nhà báo Việt Nam là tổ chức nòng cốt, 70 năm qua đã đồng hành cùng dân tộc.