Cấp bách cải thiện môi trường sông Đồng Nai

Theo khảo sát của các nhà khoa học, chất lượng nước sông Đồng Nai, nhất là nhánh sông Sài Gòn vào một số thời điểm không đạt tiêu chuẩn là nguồn nước phục vụ sinh hoạt. Đó là điều rất đáng lo ngại. Mới đây, Chủ tịch UBND TPHCM Lê Hoàng Quân đã chuyển giao chức danh Chủ tịch Ủy ban Bảo vệ lưu vực hệ thống sông Đồng Nai sang cho Chủ tịch UBND tỉnh Bình Dương. Việc tập hợp 11 tỉnh thành để cùng nhau cải thiện chất lượng môi trường nước sông Đồng Nai được xem là thách thức to lớn.

Ô nhiễm rất nghiêm trọng

Trở lại thời điểm năm 2003, khi sông Đồng Nai bắt đầu hình thành những dấu hiệu ô nhiễm nghiêm trọng, nguyên Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Mai Ái Trực đã có cuộc họp với lãnh đạo 11 tỉnh thành (TPHCM, Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Bà Rịa - Vũng Tàu, Lâm Đồng, Đắk Lắk, Ninh Thuận, Bình Thuận, Tây Ninh, Long An) để bàn về giải pháp xử lý. Kết quả là lãnh đạo các tỉnh thành đã thống nhất cùng ký thực hiện 7 cam kết chung. Cụ thể, đến năm 2007 phải xử lý xong các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm nghiêm trọng theo Quyết định 64 của Thủ tướng Chính phủ; thống kê những doanh nghiệp gây ô nhiễm mới và đề ra biện pháp xử lý triệt để vào năm 2010; phấn đấu 70% khu chế xuất, khu công nghiệp (KCX-KCN) phải đầu tư hệ thống xử lý chất thải đạt tiêu chuẩn quy định; không cấp phép mới cho những doanh nghiệp có ngành nghề nhạy cảm với môi trường; các cơ sở đầu tư mới hoặc mở rộng sản xuất phải được phê duyệt đánh giá tác động môi trường; tăng chi phí đầu tư cho bảo vệ môi trường ít nhất là 15% so với năm 2005; đầu tư nâng cao năng lực cán bộ quản lý môi trường; hình thành những khu quản lý chất thải nguy hại có tính chất liên vùng. Đáng tiếc, cho đến nay những cam kết trên vẫn chưa được thực hiện một cách triệt để. Đã vậy, hiện sông Đồng Nai ô nhiễm toàn diện cả về chất lượng nước mặt, nước ngầm và ảnh hưởng đến sự đa dạng sinh học.

Kết quả theo dõi chất lượng nguồn nước của Trung tâm Công nghệ môi trường (ENTEC) liên tục từ năm 2010 đến nay đã minh chứng rõ điều này. Ước tính mỗi ngày, các khu đô thị, doanh nghiệp dọc lưu vực hệ thống sông Đồng Nai (LVHTSĐN) thải ra khoảng gần 5 triệu m3 nước thải sinh hoạt và công nghiệp với tổng lượng BOD 600.000kg, 1,1 triệu kg COD, 200.000kg Nitơ, 760.000kg SS… Chất lượng nước sông Đồng Nai, nhất là nhánh sông Sài Gòn vào nhiều thời điểm đã không đạt tiêu chuẩn là nguồn nước cấp phục vụ sinh hoạt. Riêng với sông Thị Vải nguồn nước còn không đạt quy chuẩn nguồn nước nuôi trồng thủy sản. Điều lo ngại hơn, cùng với tốc độ đô thị hóa diễn ra khá nhanh như hiện nay tải lượng chất thải ô nhiễm sẽ còn gia tăng gấp 2 - 3 lần/năm. Không dừng lại đó, việc đầu tư phát triển mạnh mẽ hệ thống thủy lợi tưới tiêu, xây dựng các hồ chứa tại LVHTSĐN đang dẫn đến các nguy cơ xói mòn, trượt, sụt, lở, lún đất; xói lở bờ sông, bờ suối, bờ hồ; bồi lắng lòng sông, lòng suối, lòng hồ; gây nên tình trạng suy thoái đất, nước, đa dạng sinh học trên hệ thống sông, hồ. Từ đó, làm thay đổi mực nước mặt, dòng chảy và lưu lượng của sông. Nghiêm trọng hơn, những hoạt động trên đã làm thay đổi chế độ thủy văn sông, gia tăng khả năng xâm nhập mặn và ô nhiễm môi trường ở vùng hạ du, đe dọa đến sự vận hành bình thường của các nhà máy nước, đến các hệ sinh thái cửa sông và các hoạt động khác trên sông phía hạ nguồn.

Trên thực tế, nhiều nơi đang lâm vào tình cảnh thiếu nước nghiêm trọng vào mùa khô hoặc mặc dù đủ nước nhưng chất lượng không đảm bảo các yêu cầu sử dụng. Các vùng ven biển từ Bà Rịa - Vũng Tàu đến Ninh Thuận là những vùng đang gặp khó khăn lớn về nguồn nước mặt cả về lượng và chất. Một số vùng thuộc Tây Ninh, Long An, TPHCM tuy có lượng nước tương đối đảm bảo nhưng việc sử dụng nước đang gặp phải những khó khăn do vấn đề nhiễm phèn và mặn. Và theo đà này, đến năm 2020, tình trạng thiếu nước sinh hoạt cho toàn bộ các tỉnh thành LVHTSĐN là khó tránh khỏi.

Giải pháp xử lý phải đồng bộ

Bảo vệ môi trường LVHTSĐN có tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát triển bền vững tại 11 tỉnh, thành phố trên lưu vực. Do vậy, để chủ động phòng tránh thực trạng trên, các vấn đề cấp bách của LVHTSĐN phải được giải quyết theo phương thức tổng hợp và thống nhất trên toàn lưu vực, theo từng ngành và kết hợp hài hòa theo địa giới hành chính của 11 tỉnh, thành phố. Cụ thể, phải thực hiện quy hoạch lưu vực nhưng không phân biệt ranh giới hành chính; bảo vệ và bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên của lưu vực sông, đặc biệt là diện tích rừng Nam Cát Tiên. Đây là khu vực trữ nước và cấp nước quan trọng nhất của sông Đồng Nai. Cần xem việc phòng ngừa, giảm thiểu và ngăn chặn suy thoái môi trường là chủ yếu, kết hợp từng bước xử lý khắc phục các điểm nóng ô nhiễm môi trường, nhất là đoạn thuộc khu vực nguồn nước cấp phục vụ sinh hoạt.

Đối với các cơ sở sản xuất, khu công nghiệp, khu chế xuất, cụm công nghiệp, cần thiết phải thực hiện các biện pháp xử lý ô nhiễm đạt yêu cầu trước khi cho phép thải ra môi trường. Còn với các cơ sở sản xuất mới trong phạm vi lưu vực phải áp dụng công nghệ sạch hoặc dùng công nghệ xử lý ô nhiễm bảo đảm đầu ra đạt quy chuẩn môi trường. Ưu tiên thực hiện quy hoạch bảo vệ môi trường LVHTSĐN lồng ghép, gắn kết với các kế hoạch, chương trình, dự án khác có liên quan của Nhà nước, các bộ, ngành và từng địa phương trên lưu vực; đẩy mạnh xã hội hóa bảo vệ môi trường LVHTSĐN; kế thừa tối đa các kết quả nghiên cứu của các quy hoạch, kế hoạch, chương trình, dự án liên quan đến bảo vệ môi trường LVHTSĐN, từng tiểu lưu vực, từng ngành, từng địa phương đã thực hiện trong những năm qua.

Có thể nói, Chính phủ đã thống nhất chủ trương và chỉ đạo thực hiện các hoạt động bảo vệ môi trường LVHTSĐN. Và việc thành lập Ủy ban Bảo vệ môi trường LVHTSĐN cũng không nằm ngoài mục đích thực hiện mục tiêu đó. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng trong những năm qua công tác bảo vệ môi trường LVHTSĐN chưa thể hiện tính thống nhất trong hợp tác triển khai giữa các địa phương trên lưu vực. Do vậy, với cương vị mới, trách nhiệm mới, Chủ tịch UBND tỉnh Bình Dương sẽ còn nhiều việc phải làm để có thể gắn kết các tỉnh thành cùng hành động vì một mục đích chung là cải thiện chất lượng nguồn nước LVHTSĐN

PGS-TS Phùng Chí Sỹ