Cho tới nay, nhiều nhà văn, nhà thơ, nhiều nhạc sĩ, họa sĩ, điêu khắc gia Việt Nam đã viết, vẽ và tạc tượng vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc. Tuy nhiên, hai bức chân dung đầu tiên của Người lại do một họa sĩ nước ngoài vẽ cách đây gần 81 năm.
Hình 1
Cuối năm 1923, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc từ Pháp sang Mátxcơva (Liên Xô) để hoạt động trong phong trào Quốc tế Cộng sản. Người đã ở đây khá lâu để học tập và nghiên cứu. Ngoài giờ học ở Trường Cộng sản Phương Đông, Người còn tranh thủ tìm hiểu cuộc sống và lao động của nhân dân Xô-viết, tham gia các hoạt động về văn hóa – giáo dục, văn học – nghệ thuật. Và Người đã tham dự cuộc triển lãm nghệ thuật tạo hình của Đức tại Bảo tàng Nghệ thuật quốc gia Mátxcơva mùa thu – 1924.
126 họa sĩ và điêu khắc gia tiến bộ của Đức đã trưng bày hơn 500 tác phẩm nghệ thuật của họ tại triển lãm này, trong đó có kỹ sư kiêm họa sĩ người Đức, gốc Thụy Điển, Eric Johanson. Có mặt tại cuộc triển lãm, thấy nhà cách mạng phương Đông chăm chú xem các tác phẩm của mình, Johanson liền đến làm quen và trao đổi ý kiến. Qua cuộc trò chuyện cởi mở về nghệ thuật hội họa, Nguyễn Ái Quốc và Eric Johanson trở thành đôi bạn tâm đắc.
Thế là, họ tranh thủ cùng nhau đi dạo phố, tìm hiểu đời sống người dân Xô-viết trong những năm đầu dưới chế độ mới. Đây cũng là dịp tốt để nhà cách mạng trẻ tranh thủ học thêm một ngoại ngữ nữa – tiếng Thụy Điển. Và kết quả thật bất ngờ, chỉ sau một thời gian ngắn, Người đã trò chuyện với vị này bằng tiếng mẹ đẻ của ông ta. Johanson đã không tiếc lời khen ngợi và khâm phục nhà cách mạng trẻ phương Đông.
Trước khi rời Xô-viết về nước, Eric Johanson đã đề nghị người bạn quốc tế cho vẽ bức chân dung làm kỷ niệm. Trước yêu cầu chân thành đó, Nguyễn Ái Quốc đã đồng ý và hai bức chân dung đầu tiên về vị lãnh tụ tương lai đã ra đời trong hoàn cảnh như thế. Người đã tự tay ghi vào góc dưới bức chân dung bằng chữ Việt và chữ Hán:
“19-9-1924 - Nguyễn Ái Quốc”
Hình 2
Hình ảnh và phong thái của Nguyễn Ái Quốc đã để lại ấn tượng tốt đẹp và sâu sắc trong Johanson. 44 năm sau, năm 1968, khi Nguyễn Ái Quốc đã là Chủ tịch nước, là Bác Hồ kính yêu của dân tộc Việt Nam, khi Việt Nam đã trở thành biểu tượng của ý chí độc lập tự do đối với các dân tộc bị áp bức đang đấu tranh, người bạn năm xưa của Bác Hồ đã ghi lại trong hồi ký của mình: “Cử chỉ văn hóa và thái độ thân mật, chân tình của Người gây ấn tượng là Người có uy tín lớn. Người có thể trở thành lãnh tụ nhưng không phải bằng bề ngoài mà bằng học thức, bằng trí tuệ của mình…”.
Sau khi Johanson qua đời, cuối năm 1981, vợ ông kiểm kê lại những tác phẩm của chồng và phát hiện ra một trong hai bức chân dung đó. Bà đã tới Đại sứ quán Việt Nam ở Thụy Điển để tặng lại kỷ vật quý báu này cho nhân dân ta (ảnh 1).
Về cuộc đời họa sĩ Eric Johanson, xin tóm lược mấy nét chính sau: Ông sinh năm 1895, làm nghề kỹ sư xây dựng và họa sĩ. Ông cùng vợ sang Đức làm ăn rồi gia nhập Đảng Cộng sản Đức, là một trong những người sáng lập ra “Nhóm Đỏ” – Hội các họa sĩ tiến bộ của Đức hoạt động vì người nghèo. Là người khiêm tốn, ít nói nhưng có cái nhìn và nhận xét sâu sắc, nhạy bén, ông nhiệt tình tham gia cách mạng trong phong trào công nhân Đức. Những tác phẩm hội họa của ông thể hiện quan điểm “nghệ thuật vị nhân sinh”, luôn đấu tranh bênh vực người lao động nghèo khổ. Sau cuộc triển lãm ở Mátxcơva, ông trở về Đức và tiếp tục hoạt động chống cuộc chiến tranh thế giới mới mà phát xít Đức đang tích cực chuẩn bị. Đến khi Thế chiến thứ Hai nổ ra, ông cùng vợ con tìm cách bí mật hồi hương. Người bạn quốc tế thân thiết của Bác Hồ đã qua đời tháng 4-1979 tại ngoại ô thủ đô Stockholm.
Trong số hai bức tranh vẽ chân dung Bác Hồ, một bức (vẽ nghiêng) ông gửi cho báo “Phụ nữ Xô-viết” và báo này đã đăng trên số 10 năm 1979 nhân kỷ niệm 10 năm ngày mất Chủ tịch Hồ Chí Minh (ảnh 2).
(Nguồn ảnh: Bảo tàng Hồ Chí Minh)
TRIỆU HẢI
