Đó là năm chúng tôi 12 tuổi, cái tuổi thường la cà các rạp chiếu bóng thường trực, chọn xem những phim chiến tranh, đấm đá để thỏa mãn tính hiếu động của trẻ con hơn là chú ý đến nội dung, chủ đề tư tưởng phim. Trường hợp phim Cầu sông Kwai có phần ngoại lệ vì khi rời khỏi rạp, trong lòng chúng tôi nặng trĩu nỗi buồn khi nhớ đến viên chỉ huy tù binh đã xả thân nhằm ngăn chặn cảm tử quân đánh mìn phá hủy công trình cầu sông Kwai, kết quả lao động gian khổ từ hàng chục ngàn tù binh đồng minh dưới sự thống trị tàn bạo của quân đội Nhật. Ấn tượng đó đã đọng lại trong ký ức của chúng tôi suốt 40 năm, để ngày hôm nay cuộc hành trình đã được thực hiện.
Thực ra, chuyến đi ngoài dự kiến ban đầu, bởi chúng tôi hoàn toàn không ngờ cầu sông Kwai nằm rất gần thủ đô Bangkok - Thái Lan, giao thông đường bộ lại khá thuận lợi. Thế là điều kỳ diệu ấy đã xảy ra khi chúng tôi ngẫu nhiên mua được một guide book tại phố du lịch ba lô Khao Sang.
Khởi hành từ bến xe miền Nam Bangkok, chúng tôi vượt qua chặng đường dài 128km đến tỉnh Kanchanaburi, sau đó tiếp tục sử dụng Honda ôm vào cầu sông Kwai cách 3km. Thay chỗ cánh rừng già hoang dã như đã thấy trong phim là các văn phòng du lịch, nhà hàng, khách sạn, cửa hàng đá quý ồn ào.
Tuy nhiên nỗi thất vọng ấy chỉ thoáng qua vì ngay sau đó đập vào tầm mắt là hai đầu xe lửa thời chiến tranh thế giới thứ hai được trưng bày lộ thiên tại khu vực trung tâm, và kia rồi chiếc cầu sắt đen mốc, lồ lộ dưới ánh nắng gay gắt. Ngoài ra người ta xếp đặt thêm ở đầu cầu hai trái bom rỗng ruột đang cắm đầu xuống đất như nhắc lại di tích từng bị bom đạn hủy diệt.
Cầu sông Kwai hay còn được gọi là cầu đường ray tử thần, hoàn toàn bình thường như những chiếc cầu cổ kính khác, cũng kết cấu nhịp cầu vòng cung, cũng hành lang bảo vệ nằm trên những ụ xi măng kiên cố.
Giữa cầu, hai đường ray xe lửa chạy suốt chiều dài nối liền hai bờ Đông và Tây sông Khwae Yai là một nhánh của sông lớn Maeklong. Khác với nét bình yên, lãng mạn cố hữu của dòng sông, chiếc cầu lại có số phận đáng kinh ngạc đối với người quan tâm đến lịch sử chiến tranh.
Đầu tiên, tháng 5 năm 1943, quân đội xâm lược Nhật trong lúc chiếm đóng Thái Lan đã hoàn thành chiếc cầu bằng gỗ dành cho vận chuyển khí tài. Cầu chưa được sử dụng bao lâu đã bị đánh mìn sụp đổ. Sau đó một chiếc cầu thứ hai được gấp rút thi công, lần này chất liệu chính là sắt thép mang từ Java sang, biện pháp bảo vệ cẩn mật cũng được tăng cường. Mặc dù kế hoạch bảo vệ rất nghiêm ngặt, cuối cùng cầu vẫn bị máy bay đồng minh đánh bom vào năm 1945 sau hai mươi tháng đưa vào hoạt động. Năm đó, chiếc cầu thứ ba được xây dựng và duy trì cho đến ngày nay.
Thực tế cho thấy chiến lược chinh phục Myanmar và một số nước châu Á của quân đội Nhật một phần được thể hiện qua hệ thống đường xe lửa dài 415km nối Thái Lan với Myanmar, trong đó hai phần ba xuyên suốt Thái Lan.
Tuy cầu sông Kwai là một phần nhỏ nhưng là mắt xích cực kỳ quan trọng quyết định sự sống còn của chiến lược này. Dự tính ban đầu, để hoàn thành phải mất thời gian là 5 năm. Do tham vọng, quân đội Nhật đã thúc ép 16.000 tù chiến tranh và nhiều lao động bản địa thực hiện trong 16 tháng bắt đầu từ ngày 16-9-1942.
Làm việc trong điều kiện khắc nghiệt cộng với địa thế khó khăn, lúc luồn sâu vào lòng núi, lúc phải vượt qua sườn núi tử thần đã vắt kiệt sức lực và vô số người phải phơi xương nơi núi non heo hút. Chưa có một tư liệu nào công bố chính xác số tù binh đã chết vì công trình này, dù vậy người ta cũng dự đoán có đến 90.000 đến 100.000 tù binh lao công đã chết trong các trại tập trung ở Thái Lan và các nước láng giềng như Myanmar, Malaysia và Indonesia.
Nói đến cái chết không thể không nhắc đến nghĩa trang Đồng Minh, nơi an táng những người tù đã chết trong sự giam hãm của chiến tranh thế giới thứ 2. Có hai nghĩa trang còn tồn tại đến ngày nay, một ở phía Bắc của cầu và một ở phía Tây của hạ nguồn dòng sông Khwae Noi. Giờ đây, hai nghĩa trang đều được chăm sóc đẹp với thảm cỏ xanh và vườn hoa tươi tốt bao bọc những ngôi mộ có văn bia, tên tuổi, huy chương của các quốc gia Hà Lan, Anh, Pháp, Úc…
Hàng năm vào tuần đầu tiên tháng 12, tất cả còi tàu lửa cùng với âm thanh bom rơi, đạn nổ, những đám cháy lớn, ánh đèn về đêm đều phát lên để tưởng nhớ quân đội đồng minh đã hy sinh trong cuộc tấn công vào đường ray tử thần năm 1945. Lẫn lộn trong khung cảnh hoành tráng bởi ánh sáng và âm thanh, không ít những tiếng khóc nức nở của các ông già, bà lão. Họ khóc vì từng là chứng nhân lịch sử.
Hơn sáu mươi năm trôi qua, di tích xưa kia nay chỉ còn sót lại một phần nhỏ gồm nhà ga, 2 đầu xe lửa, cầu sông Kwai, đoạn đường ray dài 37km đến Nam Tok, dù muốn hay không nó vẫn là bằng chứng có hồn lôi cuốn những dòng người đến từ mọi nơi để chiêm ngưỡng, mặc niệm.
Các dịch vụ xe lửa, canô trên sông đủ sức tạo ra giây phút lãng mạn cho ai đó tận hưởng hết vẻ đẹp của dòng sông Khwai Yai hoặc trải nghiệm cảm giác của quá khứ khi vận chuyển trên những đoạn đường ray cheo leo nơi rẻo núi. Hơn thế nữa, cầu sông Kwai còn là minh chứng về cuộc chiến tranh vô nghĩa suýt đưa nhân loại đến con đường hủy diệt.
TRẦN THẾ DŨNG
(Công ty Du lịch Thế Hệ Trẻ TPHCM)
