Tận dụng ưu thế của rừng tự nhiên, nhiều năm qua, huyện vùng cao An Lão, tỉnh Bình Định đã vận động người dân khoanh trồng để tái sinh cây mây dưới tán rừng. Việc làm này góp phần giải quyết việc làm, giảm nghèo bền vững cho người dân địa phương, đồng thời góp phần bảo vệ rừng.

Kéo mây trên ngàn

Với cộng đồng người Bana, H’re, cây mây mang nhiều ý nghĩa trong đời sống hàng ngày. Người làng làm gùi từ sợi mây rừng, nhà sàn muốn vững chắc phải có sợi mây làm dây cột... Không chỉ gắn chặt với cuộc sống đồng bào, mây còn là nguyên liệu được “săn đón” tại thị trường hàng thủ công mỹ nghệ bởi những giá trị thẩm mỹ và độ bền. Do vậy, dân làng ở các xã vùng cao huyện An Lão như An Dũng, An Vinh, An Quang, An Nghĩa hay An Toàn đều tranh thủ lúc nông nhàn để đi “rút” mây rừng, kiếm thu nhập.

Thương lái thu mua mây tại huyện An Lão, tỉnh Bình Định.

“Săn” mây vốn không mấy dễ dàng vì đặc tính chỉ phát triển mạnh dưới những tán rừng sâu, ẩm ướt; một bụi mây thường cao từ 10 - 15m, thân chằng chịt gai, lại được bao bọc giữa cây dại, dây leo chằng chịt.

Chỉ vào các vết sẹo chi chít trên bàn tay và cánh tay, anh Đinh Văn Bết (33 tuổi, ở thôn 6, xã An Vinh) tâm sự: “Ai đi bứt mây rừng đều phải có sẹo trên người. Kéo được một dây mây dài ngoằng ra khỏi bụi nhiều khi phải máu chảy, da tay bị lột. Nhiều chuyến bứt mây kéo dài 2 - 3 ngày. Nếu gặp thời tiết không thuận lợi thì cực gấp đôi, gấp ba lúc bình thường”.

Theo anh Bết, thông thường, anh cùng vợ và mấy bạn trong làng xuất phát từ mờ sáng. Tầm 3 giờ băng rừng, họ mới có thể đến được vùng có mây. Đầu tiên, mọi người dùng rựa để phát số cây dại quanh bụi mây. Sau đó, họ lựa sợi mây đạt chuẩn (dài từ 3 - 5m) rồi “bập” một nhát vào gốc, dùng hết sức để kéo sợi mây ra khỏi bụi. Róc hết phần gai, lá trên thân mây, rồi cột thành bó. Hành trình đưa để đưa sản phẩm về khi bó mây đã được chừng 30 - 40kg.

Dựa vào dân

10 năm trước, thu nhập cao từ mây đã từng tạo ra “cơn sốt” khai thác mây ồ ạt tại An Lão. Sự thiếu hiểu biết, cho rằng “lộc rừng là vô tận” của người dân đã khiến hàng chục ngàn hécta rừng tự nhiên có mây bị cạn kiệt. Nhận thức được tầm quan trọng của việc khai thác mây khoa học, năm 2005, huyện An Lão đề ra chủ trương khoanh nuôi xúc tiến tái sinh và khoanh nuôi có trồng bổ sung cây mây.

Ông Nguyễn Văn Tụ, Phó Trưởng phòng NN-PTNT huyện An Lão, lý giải: “Ở phương án khoanh nuôi tái sinh, huyện đã cử các đơn vị có chuyên môn phối hợp chính quyền địa phương khảo sát, khoanh vùng những khu rừng có mây tự nhiên, lên phương án giao khoán rừng cho dân bảo vệ. Mỗi hécta huyện hỗ trợ 2 triệu đồng/hộ nhận chăm sóc. Khi cây mây đến tuổi khai thác, người nhận khoán được hưởng lợi 100% từ “lộc rừng” này. Mặt khác, người dân có thể chủ động bứng mây con hoặc gieo hạt mây trên đất rẫy để tăng diện tích”.

Có thể thấy, điểm chung của 2 phương án nhân rộng rừng mây này đều phải dựa vào sức dân. Người dân sẽ làm chủ số mây tại rẫy của mình hoặc diện tích rừng được giao khoán. Dẫn chúng tôi lên rẫy nhà có trồng mây, anh Đinh Văn Hlác, Phó Chủ tịch UBND xã An Vinh, kể: “Rẫy mây này được cha tôi trồng từ 10 năm trước. Hồi đó, ông vào rừng kiếm được 5 lon hạt mây về ươm. Để cây mây phát triển tốt, mình phải cung cấp độ ẩm, bóng mát, tức phải giữ được số cây cổ thụ trên rẫy nhà. Đến nay, gia đình tôi đã có thể thu hoạch được mây để kiếm thêm thu nhập. Xã An Vinh có khoảng 10 hộ đem mây về trồng tại rẫy nhà như thế này”.

Trước sự hồi sinh của mây sau nhiều năm nỗ lực, ông Bùi Tiến Dũng, Phó Chủ tịch UBND huyện An Lão, trao đổi: “Hình thức khoanh nuôi xúc tiến tái sinh mây có ý nghĩa như việc trao “cần câu” cho người dân. Đến nay, người dân địa phương đều hiểu càng nhân rộng số mây, kết hợp với khai thác mây theo hình thức tỉa thưa thì nguồn lợi kinh tế sẽ lâu dài. Bên cạnh đó, chính quyền địa phương và Hạt Kiểm lâm cũng quản lý chặt chẽ việc mua bán mây rừng trên địa bàn”.

Thời điểm hiện tại, mây được thu mua với mức từ 3.500 - 4.000 đồng/kg. Trung bình, mỗi người dân khai thác được 40kg mây/ngày, kiếm được 150.000 đồng. Đây là khoản thu nhập không nhỏ đối với đồng bào dân tộc miền núi, góp phần làm thay đổi đời sống bà con. 

Góp phần bảo vệ rừng

Đặc điểm của cây mây chỉ sinh trưởng tốt dưới tán rừng già. Thế nên, muốn trồng mây đạt hiệu quả kinh tế cao, người dân phải nêu cao ý thức bảo vệ rừng. Nói như nhiều người dân địa phương, mây vừa là “hũ gạo” giữa rừng của người dân, đồng thời cũng là “loại cây giữ rừng”.

Thật khó ngờ, trên con đường vào các làng xa xôi của huyện An Lão, những cung rừng nguyên sinh ken dày cây đại thụ vẫn được người dân giữ gìn gần như nguyên vẹn. Theo thống kê của huyện An Lão, hiện có trên 20.000ha rừng có mây rừng tự nhiên sinh sống, gấp 4 lần so với thời điểm mây bị khai thác cạn kiệt (năm 2005). Đến nay, ngành chức năng của huyện đã giao khoán bảo vệ rừng kết hợp chăm sóc, khoanh nuôi tái sinh mây rừng cho trên 1.000 hộ dân.

NHUNG OANH