Những nhà báo chân chính với ngòi bút can trường luôn luôn là một chiến sĩ kiên cường tự nguyện đứng về phía những người dân cô thế cần được bảo vệ. Jack Mackay của AP là một nhà báo như vậy.

Cảnh trên đường phố Minneapolis.

Minneapolis nằm ở Đông Nam bang Minnesota (Mỹ), là thành phố lớn nhất bang này và là trung tâm thương mại, tài chánh, vận tải và công nghiệp sản xuất. Nó cũng nổi tiếng vì có đời sống văn hóa, kinh tế mạnh mẽ. Khi nói tới “Twin Cities” (đô thị sinh đôi) tức là ám chỉ Minneapolis và thủ phủ Saint Paul cũng ở Đông Nam bang Minnesota.

Tại thủ phủ này, ngày nay ở số 74 đại lộ Constitution (Hiến pháp) có một văn phòng của AP (The Associated Press), đó là một trong số hơn 200 văn phòng (bureaus) của một trong những hãng tin lâu đời và lớn nhất thế giới, thành lập năm 1848 với tổng hành dinh đặt tại thành phố New York.

Năm 1933, Leonard Hankins bị kết án án tù chung thân vì phạm tội đánh cướp một nhà băng, sát hại hai cảnh sát và một người đi đường ở thành phố Minneapolis. Ngày nay, dù khó tìm ra tấm ảnh nào của Hankins trên Internet nhưng hồ sơ của Hankins vẫn còn lưu giữ đầy đủ trong cơ sở dữ liệu các vụ án oan sai (wrongly convicted database) của hệ thống Tư pháp Mỹ, chẳng hạn: http://forejustice.org/db/ Hankins_Leonard_.html.

Hồ sơ cho thấy, Hankins bị buộc tội sát nhân mức độ nặng nhất (charge: first degree murder) và lý do bị án oan là vì “sai lầm về nhân chứng” (eyewitness error). Trong phần tóm tắt vụ án, hồ sơ cho biết, mặc dù có một nhân chứng khẳng định Hankins hoàn toàn không phải là tên cướp đứng canh bên ngoài nhà băng nhưng nhiều nhân chứng khác lại bảo Hankins dường như hao hao kẻ đứng gác (he seemed to resemble the lookout man).

Năm 1935, FBI (Federal Bureau of Investigation: Cục Điều tra Liên bang) tóm được băng cướp Jess Doyle. Bọn chúng đều khai rằng Hankins chẳng hề dính líu gì tới vụ cướp ngân hàng ở Minneapolis. Bấy giờ, có một thợ cắt tóc làm chứng tình trạng ngoại phạm (alibi) của Hankins, khai rằng vào thời điểm xảy ra vụ cướp, Hankins đang cắt tóc ở thủ phủ Saint Paul bang Minnesota.

FBI liền thông báo cho cảnh sát thành phố Minneapolis biết Hankins vô tội nhưng cảnh sát Minneapolis không chịu phóng thích Hankins, viện cớ FBI không trao cho họ hồ sơ về bọn Jess Doyle. Thật ra, FBI và cảnh sát các địa phương xưa nay vẫn hay ngấm ngầm đối chọi và “đá giò lái” lẫn nhau trong khi điều tra tội phạm. Quả là trâu bò húc nhau, ruồi muỗi chết. Do sự kèn cựa giữa hai bên, Hankins cứ tiếp tục ngồi tù hết năm này sang năm khác dẫu đã được chứng minh vô tội!

Bấy giờ Jack Mackay đang làm thông tín viên (correspondent) cho AP tại văn phòng Saint Paul. Ông gốc Do Thái, từ Nga di dân sang và để dễ hội nhập với xã hội Mỹ, phải đổi họ Makiesky thành Mackay. Theo dõi vụ án oan của Leonard Hankins từ những giây phút đầu tiên, ông phẫn nộ vì thấy thói vô trách nhiệm của các cơ quan công quyền đã cấu thành một tội ác hiển nhiên.

Bằng ngòi bút, Mackay kiên trì đấu tranh cho Hankins. Ông viết và viết mãi các bài báo về trường hợp oan khiên của Hankins, vô hình trung trở thành trạng sư duy nhất của người tù vô tội. Cuối cùng, Thống đốc bang Minnesota là C. Elmore Anderson phải triệu tập một phiên họp đặc biệt để ủy ban ân xá của bang này (the state pardon board) xem xét lại vụ án.

Mãi tới năm 1953 Leonard Hankins mới ra tù, hồ sơ ghi “được phóng thích vì miễn trừ trách nhiệm pháp lý” (judicially exonerated released). Từ năm 1954 Leonard Hankins được cơ quan Lập pháp bang Minnesota chấp nhận bồi thường mỗi tháng 300 Mỹ kim và  chi trả cho tới khi Hankins qua đời (compensation awarded: $300/month for life granted him by the Minnesota legislature in 1954).

Kịch tác gia người Tiệp là Tom Stoppard (sinh ngày 3-7-1937) từng phát biểu: “Tôi vẫn tin tưởng rằng nếu mục đích của bạn là thay đổi thế giới này thì nghề báo là một vũ khí cấp thời hơn cả – I still believe that if your aim is to change the world, journalism is a more immediate short-term weapon”. Lời nói này một lần nữa xác nhận thiên chức cao cả của những nhà báo trong việc đấu tranh cho lẽ thiện như Jack Mackay, người được trao giải thưởng The National Pall Mall vì đã 20 năm kiên trì đòi công lý cho một thường dân vô tội.

DŨ LAN - LÊ ANH DŨNG