1. Có một bận, tôi được nghe anh Trần Tiến tâm sự: “Mình có mấy thằng bạn thơ thân lắm, như Lưu Quang Vũ, Thanh Thảo, Phạm Tiến Duật… Nhiều lắm, nhớ chẳng hết. Chúng nó thuở hàn vi thương mình ca sĩ quèn mà chưa nổi tiếng, thế là hùa vào động viên mình làm nhạc. Đến khi mình nổi tiếng, lại chẳng thấy thằng nào nhờ mình phổ thơ. Cho nên, đến giờ mình chưa từng phổ thơ ai...”.
Nói thật nghe ông nhạc sĩ nổi tiếng này “năm câu ba chuyện” như thế, tôi có phần ngờ ngợ, nghĩ không có nhẽ anh quên, hoặc là tôi “mụ mị” rồi. Là bởi chính tôi đây, có lẽ cũng đã gần nửa thế kỷ, khi ấy còn là một người lính ở Trường Sơn, chẳng đã nghe bài hát Din ba cầu của anh, phổ thơ anh Phạm Tiến Duật đó sao? (Khi ấy anh Duật cũng đang là một người lính Trường Sơn).
Bài hát Din ba cầu ấy cũng lại do chính anh Trần Tiến ôm ghita trình diễn với những lời hát mộc mạc, khỏe khoắn: Tớ là din ba cầu/Ấy, khỏe là din ba cầu/Đại đội có mình tớ/Nên quý như con đầu… Hớ hơ…
Lính ta nghe anh hát, khoái lắm, vỗ tay vang rừng. Những người lính Hà Nội nhìn anh cứ mê man, bởi khi ấy anh đang là ca sĩ trẻ của đoàn ca múa Hà Nội vào mặt trận phục vụ, người còn thơm lừng mùi hoa sữa.
Anh xung phong cùng đoàn vào tuyến đường Trường Sơn ác liệt, nơi có nhà thơ Phạm Tiến Duật đang làm ngất ngây bao người yêu thơ. Tôi biết hai anh này gặp là mê nhau ngay. Người tài vốn vậy, họ nhận ra nhau nhanh lắm, chỉ một buổi là thành tri âm tri kỷ.
Nhạc sĩ Trần Tiến Thế là suốt đêm ấy đọc thơ, đàn hát tâm đắc đến nỗi anh Tiến nhập tâm ngay bài thơ Din ba cầu của anh Duật và ôm đàn hát ngay thành lời. Tài thế chứ! Anh em chúng tôi là cứ lác mắt. Còn anh Duật cũng xúc động lắm, cứ ngơ ngẩn nhìn anh Tiến.
Từ đấy hai “bố” này cứ nắm tay nhau đi diễn khắp các đơn vị, hét toáng cả rừng Trường Sơn bài hát Din ba cầu trong tiếng vỗ tay rào rào của lính tráng!
Thế rồi một thời gian sau, anh Phạm Tiến Duật về Hà Nội lấy vợ, tổ chức đám cưới ngay tại nhà anh Trần Tiến, trên gác hai nhà 94 đường Nam Bộ. Căn phòng nhỏ, đám cưới cũng tiết kiệm, nhưng vui vẻ lắm. Bạn bè, anh em lính tráng, rồi văn nghệ sĩ đủ kiểu, đến tấp nập, chẳng có chỗ mà ngồi. Lại có cả mẹ anh Duật từ Phú Thọ về…
Trong đám cưới ấy, khi men rượu làng Vân và bia hơi Hà Nội đã “tây tây”, thì lại chính là anh Trần Tiến chứ chẳng ai khác ôm ghita hát đến khản cả cổ bài hát Din ba cầu để mừng cô dâu - chú rể, làm tất thảy người dự cứ vỗ tay hát theo rầm rầm.
Đấy, bài hát ấy còn đây, thế mà sao anh Trần Tiến lại bảo đời anh chưa phổ thơ bất kỳ ai bao giờ? Hay là anh quên, hay là chính tôi nhớ nhầm, bài hát ấy là do ai khác phổ nhạc, mà anh Trần Tiến chỉ là người trình bày? Ừ, thì cũng đã sao, bởi cũng đã gần nửa thế kỷ rồi còn gì…
2. Nhưng đúng là anh Trần Tiến dường như chưa phổ thơ ai bao giờ thật. Nếu có bài Din ba cầu thì trường hợp này cũng chỉ là hy hữu. Lý giải vì sao anh ít phổ thơ thế, anh nhăn nhó: “Phổ thơ khó lắm chứ cậu tưởng à, chỉ trong nghề mới biết nó khó. Có loại thơ để đọc, có loại để ngâm, có loại chỉ để nhìn, đọc lên hay ngâm lên là hỏng bét. Còn loại thơ để hát thì chỉ có nhạc Trịnh tự phổ thơ mình mà thôi.
Mình nhớ có lần nhạc sĩ Thanh Tùng đùa trêu ai đó: “Ông phổ thơ thế này, phải gọi là “ngâm thơ tân kỳ” chứ không phải là nhạc, nếu bỏ lời đi thì chẳng hiểu nó là cái gì”. Này, mình nhớ không nhầm thì Thanh Tùng cũng chưa phổ thơ ai bao giờ cả”.
Hỏi: “Nhưng có nhiều nhạc sĩ phổ thơ hay lắm, anh phục nhất là ai?”, trả lời ngay: “Hoàng Hiệp, Lê Yên và vài người nữa. Phổ thơ hay cực. Thế mới biết phổ thơ là một nghề. Đấy là sự “kết hôn” tài tình giữa nhà thơ và nhạc sĩ”. Tôi nghĩ, đấy là một cái lý của anh Tiến.
Nhưng còn một cái lý khác. Quan sát nhạc sĩ Trần Tiến nhiều năm, tôi thấy trong con người nghệ sĩ của anh có hẳn ba con người: một con người là ca sĩ, một con người là nhạc sĩ sáng tác và một con người là nhà thơ. Hãy cứ đọc thôi những ca từ của anh, hỏi có là nhà thơ không nhé: Tạm biệt chim én xưa/Tạm biệt những giấc mơ/Và giàn hoa tím bên nhà ai nhớ mong/Chào nụ hoa bé nhỏ/Dịu dàng trong đám cỏ/Đợi chờ con én những chiều xa rất xa… (Bài hát Tạm biệt chim én).
Hoặc trong bài Ngẫu hứng sông Hồng: Tôi ôm con sáo bé bỏng của tôi/lang thang theo cha dọc bờ sông trắng xóa/Một ngày mùa thu đưa cha qua sông/Một ngày dòng sông đầy tiếng sóng và gió/Con sáo sang sông bạt gió/Con xít thương ai lội sông tìm ai?.
Hay bài Chị tôi: Nhà tôi trên bến sông có chiếc cầu nhỏ cong cong/Hàng cau dưới nắng trong lá trầu không/Chị tôi trông dễ thương bán rau chợ cầu Đông/Chị tôi chưa lấy chồng…/Thời con gái lưng ong có bao người thầm mong theo/Mẹ giục con gái yêu lấy chồng đi/Chị thương hai đứa em thương mẹ già còn đau/Chị tôi chưa lấy chồng… Tưởng cứ như hồn thơ Nguyễn Bính!…
Gần gũi anh, tôi biết con người thơ ca trong anh lúc nào cũng dạt dào cảm xúc, người ta chưa kịp vui, anh đã vui, người ta chưa kịp buồn, anh đã buồn, nỗi buồn chưa đến mức ứa lệ thì anh đã sụt sùi...
Những ý tưởng, những ngôn từ anh thường ghi vào một cuốn sổ nhỏ đút trong túi quần, rồi đi đâu cũng cứ lẩm nhẩm hát những câu thơ ấy, cho những giai điệu tràn về thành câu hát, thành một cung đoạn sáng tạo khép kín cho bài ca. Chẳng còn một chỗ nào cho bất kỳ thơ ca ai khác, kể cả những người bạn thân nhất len vào.
Con người nghệ sĩ của Trần Tiến là một thực thể âm nhạc hoàn chỉnh, vừa là nhà thơ tạo nên những ca từ, vừa là nhạc sĩ hát lên những dòng thơ ấy bằng nhịp phách, bằng giai điệu, rồi lại vừa bằng chính vòm ngực và cổ họng của mình - người ca sĩ để hát lên, để chuyển tải nó đến với rừng, với suối, với non cao biển rộng và với những trái tim con người…
