Theo số liệu Bộ NN-PTNT vừa công bố, cả nước hiện có hàng ngàn hồ thủy lợi vừa và nhỏ, chưa kể các hồ thủy điện có nguy cơ vỡ đập, sạt lở mỗi khi có mưa bão lớn. Tính mạng của hàng chục ngàn hộ dân sống bên dưới các hồ đập không đảm bảo về chất lượng đang bị đe dọa.
Hồ chứa liên tục bục nước
Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Hoàng Văn Thắng cho biết, hiện cả nước có hơn 6.500 hồ chứa thủy lợi với tổng dung tích 11 tỷ m³ nước, trong đó có hơn 560 hồ chứa lớn, còn lại đều là loại hồ chứa nhỏ. Theo đánh giá, chất lượng của hầu hết các hồ chứa nhỏ đều đáng báo động vì không đảm bảo, đã được xây dựng từ vài chục năm nay, trong khi trình độ khảo sát thiết kế hạn chế, đập thi công bằng vật liệu tại chỗ và đắp thủ công. Sau nhiều năm khai thác, các hồ chứa vừa và nhỏ hầu như bị hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng. Tại nhiều hồ chứa, cống lấy nước đã mất khả năng vận hành, không tràn xả lũ được, tiềm ẩn nguy cơ xảy ra sự cố.
Đập thủy điện Sông Tranh 2, công trình có chất lượng chưa đảm bảo, gây bức xúc dư luận thời gian qua. Ảnh: T.L.
Còn theo Bộ Xây dựng, hiện cả nước có khoảng 260 công trình thủy điện đang được khai thác và 211 công trình đang thi công xây dựng. Mặc dù đã có tiêu chuẩn thi công thiết kế rõ ràng, vật liệu xây dựng hiện đại, nhưng thời gian qua nhiều sự cố của hồ thủy điện vẫn xảy ra liên tục, đem lại nỗi lo cho nhiều hộ dân sống ở hạ du. Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Thanh Nghị đánh giá, trong số các công trình thủy lợi, thủy điện hiện có, một số công trình xảy ra sự cố như nứt, thấm qua bê tông thân đập nhưng đã được chủ đầu tư và các bên liên quan xử lý có hiệu quả như thủy điện Bản Vẽ, Đồng Nai 3, Đồng Nai 4… Tuy nhiên cũng có công trình chất lượng chưa đảm bảo, gây bức xúc dư luận thời gian qua như đập thủy điện Sông Tranh 2. Những sự cố xảy ra trong quá trình thi công xây dựng hoặc trong giai đoạn vận hành thử thường tập trung ở các công trình quy mô nhỏ do doanh nghiệp tư nhân đầu tư. Điển hình như thủy điện Đăk Rông 3 (Quảng Trị) bị vỡ tường chắn bê tông, thủy điện Đăm Bol - Đạ Tẻl (Lâm Đồng) vỡ đường ống áp lực, thủy điện Đăk Mêk 3 (Kon Tum) vỡ đập khi thi công, thủy điện Ia Krel 2 (Gia Lai) vỡ đập khi bắt đầu tích nước, thủy điện Ea Súp 3 (Đắk Lắk) bị vỡ bể áp lực trong quá trình chạy thử.
Trách nhiệm mù mờ
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Nghị cũng cho biết, hiện đang có tới 16 đập thủy lợi, thủy điện thấm ở mức độ mạnh, 16 đập bị biến dạng mái, 5 đập bị lún cần được lưu ý về độ mất an toàn và 235 hồ chứa nước trong cả nước chưa được kiểm tra, nâng cấp chống lũ theo tiêu chuẩn của Bộ NN-PTNT. Đó là chưa kể các hồ được xây dựng và đưa vào khai thác trước năm 1990 đã và đang xuống cấp nghiêm trọng, nhiều hồ do nhân dân tự xây luôn tiềm ẩn nguy cơ sự cố. Trong khi đó, việc quản lý, vận hành hồ còn tồn tại rất nhiều bất cập. Đặc biệt không ít hồ thủy lợi không có chức năng cắt lũ, không có cửa xả đáy, xả tràn tự nhiên.
Điều đáng bàn hiện nay là việc giao trách nhiệm quản lý các hồ chứa như thế nào cho các cơ quan chức năng. Theo kết quả vừa rà soát, cả nước hiện đang có xấp xỉ 7.000 hồ chứa. Trong đó những hồ chứa lớn thuộc quyền điều hành của liên bộ như Bộ TN-MT, Bộ NN-PTNT, Bộ Công thương, Bộ Xây dựng hoặc chịu sự điều hành của địa phương. Còn những hồ chứa nhỏ hơn đang giao cho chủ đầu tư tự điều tiết. Thứ trưởng Bộ TN-MT Nguyễn Thái Lai nói rằng, các hồ thủy điện do doanh nghiệp đầu tư, khả năng phục vụ cho mục đích an sinh xã hội như chống lũ và cấp nước cho hạ du còn hạn chế. Ngoài ra, một số trường hợp để nâng cao cột nước phát điện, việc xây dựng hồ chứa đã chuyển dòng, dẫn đến tranh chấp về nguồn nước…
Cùng quan điểm này, Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Cẩm Tú nhận định: “Trong quản lý an toàn đập thủy điện, đến nay vẫn chưa phân định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của Bộ Công thương, UBND các tỉnh, thành trong việc phê duyệt phương án phòng chống lụt bão”. Bộ Công thương cũng cho biết, đối với các nhà máy thủy điện có công suất lắp máy nhỏ hơn 30MW, một số chủ đập chưa thực hiện quy định của pháp luật về an toàn đập: mới có 37/166 đập được duyệt phương án phòng chống lụt bão, đảm bảo an toàn đập năm 2013, 51/166 đập đang xây dựng và 62/166 đập chưa có phương án phòng chống lụt bão và an toàn đập.
PHÚC VĂN
