Qua thực tế xem phim ngắn bài tập và bài tốt nghiệp của sinh viên từ nhiều khóa tại Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh TPHCM, chúng tôi nhận thấy, phần lớn sinh viên đều lựa chọn đề tài và câu chuyện khắc họa về đời sống và con người TPHCM, nơi các em đang sống cùng gia đình hoặc đang ở trọ để học (với các em ở tỉnh xa).
Điều này dễ hiểu, vì ngoài lý do về “chất liệu” thành thị sôi động và phong phú của một thành phố đang phát triển mạnh mẽ vào bậc nhất của cả nước, với các em, nếu có đề tài tâm đắc với những đặc trưng về con người ở vùng đất xa xôi nào đó cũng rất khó có điều kiện để đưa cả êkip di chuyển đến vùng không gian khác để quay phim (trừ khi là phim tốt nghiệp với số kinh phí nhiều hơn).
Từ điều này, chúng ta có thể phân tích về vấn đề phát huy bản sắc dân tộc ở góc nhìn hẹp hơn từ khía cạnh: hãy khai thác và làm nổi bật hơn chính TP nơi mà các em đang sống và học tập. Bên cạnh đó, các sinh viên cần rèn luyện không ngừng tố chất quan sát và phát hiện những câu chuyện độc đáo, khác biệt so với những câu chuyện ở các TP khác trong cả nước và trên thế giới. Nếu đạt được điều này, các tác phẩm phim bài tập của sinh viên cũng có thể được xem là đã thành công trong việc thể hiện được bản sắc văn hóa dân tộc. Mà ở đây cụ thể là bản sắc của một TP có nhiều dấu ấn đặc biệt nhất so với các TP khác trong cả nước.
Chắt lọc lại từ những ý trên, đó là “những bước đi lớn luôn bắt đầu từ những bước đi nhỏ mà vững chắc”, hay nói cách khác là “tập yêu và khám phá đến cùng một vùng đất trong phạm vi thích hợp cũng là những nền tảng đầu tiên để sau nhiều năm nữa, các nhà làm phim tương lại sẽ đủ năng lực yêu và khám phá đến cùng phạm vi rộng lớn hơn, đó là dân tộc”.
Việc gây dựng tình yêu và có ý thức sáng tác về đề tài đề cập đến những câu chuyện gần gũi trong phạm vi đời thường giản dị và phù hợp (nhưng không kém phần đặc sắc về nghệ thuật thể hiện và phong phú về mặt nội dung) đối với sinh viên mới bắt đầu thực hành làm phim, đây là những gợi ý có giá trị thực tiễn và có tính hiệu quả cho bước đầu các nghệ sĩ tương lai đi vào con đường sáng tạo nghệ thuật.
Thực tế trên thế giới trong nhiều năm gần đây đã có những dự án làm phim ngắn với chủ đề: Paris, je t’aime, New York, I love you… Trong đó, các đạo diễn và diễn viên nổi tiếng khắp nơi trên thế giới cùng làm những bộ phim ngắn để tôn vinh Paris hay New York. Rất nhiều bộ phim ngắn hay độc đáo ở trong các tuyển tập phim ngắn này có thể trở thành các tư liệu tham khảo hữu ích.
Có thể nói, câu chuyện và nhân vật với bản sắc riêng của TP Hiroshima hay Tokyo - chính là ảnh xạ bản sắc của nước Nhật; Roma là sự phản chiếu của màu sắc nước Italia, Mátxcơva hiển thị bóng dáng của nước Nga… Và TPHCM cũng đang chờ đợi những bộ phim phim sáng tác về mình. TPHCM cũng là TP gợi nhiều cảm hứng sáng tác cho nghệ thuật, có thể nhận thấy một TPHCM với những bản sắc rất riêng, mà trước hết là những hình ảnh thân quen, gần gũi ở trong những bộ phim ngắn của các em sinh viên chuyên ngành đạo diễn và quay phim điện ảnh - truyền hình.
Từ những phân tích thực tế trên, các thầy cô giáo đang làm công tác đào tạo giảng dạy tại Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh TPHCM sẽ có những tiêu chí và định hướng phù hợp khi hướng dẫn sinh viên thực hiện tác phẩm bài tập của mình, khai thác mạnh mẽ và sáng tạo từ những chất liệu và cảm hứng thành thị khá gần gũi với các em.
Sự định hướng này không làm hạn chế phạm vi đề tài và câu chuyện mà các em muốn kể, thậm chí còn giúp cho các nghệ sĩ tương lai nâng cao thẩm mỹ nhân văn và cách nhìn nhận cuộc sống được phong phú hơn. Những câu chuyện được kể khởi nguồn từ tình yêu TP và tình yêu cuộc sống, con người nơi các em đang sống sẽ luôn trở nên đẹp, sinh động và có giá trị thực tiễn hơn.
Việc lựa chọn đề tài về TPHCM, TP nơi các em sinh viên đang sống, học tập và trải nghiệm không phải là những tiêu chí được đặt ra có tính chất bất biến, mà thực tế qua nhiều năm giảng dạy, người viết bài này đã nhận thấy xu hướng sáng tác tự nhiên từ các phim bài tập với những hướng phân tích cụ thể ở trên. Việc tiếp tục định hướng và có sự tư vấn chuyên môn kịp thời sẽ giúp tác phẩm của các nghệ sĩ tương lai được chú trọng hơn nữa trong việc nâng cao các giá trị ở tiêu chí bản sắc văn hóa dân tộc.
Bên cạnh đó, các phim ngắn đi vào khai thác đề tài về văn hóa của các vùng miền khác nhau vẫn luôn được khuyến khích, nhằm tìm kiếm và phát hiện ra những tiếng nói cá nhân độc đáo và khác biệt trong các tác phẩm nghệ thuật.
PGS-TS-NGƯT PHAN THỊ BÍCH HÀ
Trường ĐH Sân khấu - Điện ảnh TPHCM
