Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải: Sẽ “cắt” tiếp các dự án thủy điện không hợp lý

Tuần này, Chính phủ sẽ báo cáo Quốc hội quy hoạch tổng thể về thủy điện. Thời gian qua, dư luận rất bức xúc về những tác động tiêu cực do thủy điện gây ra - những “nhân tai” gây hậu quả nặng nề. “Nhân tai” này ngày càng lớn khi cả nước bùng nổ thủy điện nhỏ. Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải đã trao đổi với báo chí xoay quanh vấn đề này.

* Phóng viên: Thưa Phó Thủ tướng, người dân đang rất bức xúc vì “nhân tai” thủy điện. Quan điểm của Chính phủ về vấn đề này như thế nào?

* Phó Thủ tướng HOÀNG TRUNG HẢI: Thông điệp của Chính phủ trong quản lý về thủy điện rất rõ. Thứ nhất, phát triển các hồ thủy điện là việc cần thiết phải làm và tiếp tục phải làm. Lý do vì chúng ta là quốc gia thiếu nước, nếu muốn đủ nước cho sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, sinh hoạt, du lịch, dịch vụ… thì phải phát triển các hồ chứa nước thủy điện và thủy lợi. Những hồ chứa đó nếu kết hợp được đa mục tiêu là tốt nhất, vì nó hiệu quả rất nhiều: vùng tiểu khí hậu, bảo đảm bền vững. Bây giờ, kể cả với nhu cầu nước để ăn uống, sinh hoạt cũng đã không bảo đảm được rồi. Nếu không có các hồ chứa nước trên cao thì sau mùa mưa, toàn bộ mực nước ngầm xuống hết, giếng càng ngày càng phải đào sâu xuống chỉ để lấy được ít nước sinh hoạt, chứ đừng nói đến phục vụ cho nông nghiệp, công nghiệp.

* Nhưng dư luận lo ngại là các hồ thủy điện hiện nay đặt việc phát điện lên cao quá, khả năng chống lũ lụt là không lớn, ngay cả mùa khô do phải phục vụ mục tiêu sản xuất nên khả năng giữ nước cũng không lớn. Rồi việc các liên hồ thủy điện vận hành thiếu liên thông đã tạo nên những “nhân tai” gây hậu quả nặng nề?

* Điều tôi vừa nói là mặt phải của hồ thủy điện, thủy lợi. Mặt phải thì chúng ta đã xác định là phải sống có thủy điện, thủy lợi; vấn đề còn lại là hạn chế tối đa những mặt trái nhằm chung sống một cách bền vững. Quan trọng là chúng ta phải kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ. Vừa rồi Chính phủ cho kiểm tra toàn bộ các hồ thủy điện, thủy lợi để quy hoạch lại, loại bỏ, hạn chế những gì không hợp lý. Làm hồ thủy điện, thủy lợi chúng ta đã phát triển được nhiều thứ, trong đó có cả việc thu dịch vụ môi trường rừng, thu thuế tài nguyên nước… Việc bảo đảm cho phát triển hồ chứa nhưng hài hòa với cuộc sống của người dân thì Chính phủ đã phải đưa ra các quy trình vận hành.

Thứ hai, dần dần chúng ta phải đưa quản lý hồ chứa đi vào nề nếp. Chủ đầu tư các hồ chứa phải có trách nhiệm gì, phải kiểm tra hàng năm ra sao, vì hồ chứa nước như một “quả bom” trên đầu người dân. Vậy thì cơ quan quản lý nhà nước làm gì trước mỗi mùa mưa bão? Đó là kiểm tra tình trạng hồ, đánh giá độ an toàn, kiểm định, kiểm tra nếu bảo đảm an toàn thì mới cho tích nước… Dần dần, chúng ta sẽ buộc cơ quan quản lý có trách nhiệm hơn với an toàn của các hồ chứa. Các chủ hồ cũng phải có trách nhiệm hơn. Khi làm một hồ thủy điện hay thủy lợi mà nghĩ như trò chơi là không được, phải rất trách nhiệm với nó, bởi đó là “thủy - hỏa - đạo - tặc”, cực kỳ nguy hiểm.

* Thực tế, “nhân tai” thủy điện - thủy lợi đã xảy ra nhiều rồi mà vẫn chưa có ai bị xử lý cả, thưa Phó Thủ tướng?

* Các trường hợp vỡ đập, xả lũ không đúng quy trình đều đã xảy ra rồi, đều có xử lý nhưng những trường hợp chưa đến mức hình sự thì không thể xử lý hình sự được. Tâm lý của mọi người cứ muốn người gây ra hậu quả là phải đi tù, nhưng phải đủ yếu tố cấu thành tội phạm hình sự thì cơ quan điều tra mới làm được. Còn việc bồi thường thì nhiều chủ đầu tư đã phải bồi thường rồi. Nếu bồi thường chưa đầy đủ thì địa phương, người dân tiếp tục yêu cầu bồi thường.

* Vừa qua, Chính phủ đã cho rà soát, loại bỏ hơn 400 dự án thủy điện. Tới đây, Chính phủ có tiếp tục cho rà soát không?

* Có chứ, phải rà soát tiếp. Sau khi rà soát, phát hiện cái nào chưa hợp lý lại cắt tiếp. Vừa qua, Chính phủ đã loại khỏi quy hoạch 6 dự án thủy điện bậc thang và 418 dự án thủy điện nhỏ do hiệu quả thấp và có nhiều tác động tiêu cực đối với môi trường, xã hội (chiếm 34,2% tổng số dự án đã quy hoạch). Hai dự án thủy điện bậc thang thu hút sự chú ý của dư luận trong thời gian qua là Đồng Nai 6 và 6A cũng bị loại khỏi quy hoạch. Đồng thời, không xem xét quy hoạch 172 vị trí tiềm năng thủy điện; tạm dừng có thời hạn 136 dự án; tiếp tục rà soát, đánh giá 158 dự án. Các dự án, vị trí thủy điện tiềm năng bị đưa ra khỏi quy hoạch vì 2 lý do chính: hiệu quả đầu tư thấp, không có nhà đầu tư quan tâm; có tác động xấu đến môi trường và kinh tế - xã hội.

LÂM NGUYÊN ghi