Một cuốn sách mang tên nhiều Nhà xuất bản (NXB), lưu hành trên thị trường cả chục năm đến khi bị phát hiện sai sót, truy tìm người chịu trách nhiệm mới ngã ngửa ra rằng chẳng ai biết sách đó do ai làm, ai phải chịu trách nhiệm.
Sách lậu, sách ma
Vụ cuốn Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh có nội dung nhiều sai sót vừa qua đã làm bộc lộ nhiều vấn đề trong công tác xuất bản, in, phát hành trong nước. Những vấn đề này hầu như không mới nếu không muốn nói là đã tồn tại suốt thời gian dài. Trong vụ việc này, việc NXB Trẻ bị nhắc đến nhiều và bị quy trách nhiệm không mang nhiều ý nghĩa thực tế vì cuốn sách đã từ lâu không còn tồn tại trong hệ thống phát hành sách. Ngược lại, các ấn bản của cuốn sách mang tên các NXB khác vẫn đang được bày bán khắp nơi lại không được nhắc đến nhiều dù hệ lụy thực tế lớn hơn nhiều.
Cuốn Từ điển Tiếng Việt dành cho học sinh có nhiều sai sót bị thu hồi và tiêu hủy.
Vậy vì sao người ta lại chú ý đến NXB Trẻ dù cuốn sách của họ đã xuất bản từ 13 năm trước và không còn bán trên thị trường? Chỉ vì một lý do đơn giản, cuốn sách mang tên NXB Trẻ có thể chứng minh được nguồn gốc do có bản nộp lưu chiểu còn lưu tại Thư viện quốc gia.
Chính vì thế dù cho đến nay NXB Trẻ vẫn chưa tìm thấy các văn bản lưu trữ liên quan đến việc thực hiện cuốn sách này như kế hoạch xuất bản, hóa đơn chứng từ các khoản chi thu… nhưng đơn vị vẫn nhận trách nhiệm về cuốn sách 13 năm trước do trên bản nộp lưu chiểu có chữ ký của nhân viên NXB Trẻ khi đó.
Thế nhưng không phải lúc nào cũng có thể tìm thấy nguồn gốc như thế. Đơn cử như những phiên bản khác của chính cuốn từ điển này mang tên các NXB như Thanh Niên, Văn hóa Thông tin, Hồng Đức thì dù sách vẫn đang được bày bán, có cuốn ghi mới xuất bản năm 2013 nhưng chỉ cần các đơn vị xuất bản phủ nhận sự liên quan, không tìm thấy các giấy tờ chứng minh thì đã đủ để rũ bỏ mọi trách nhiệm. Vậy là hàng ngàn ấn bản của một cuốn sách mang nội dung tiêu cực tồn tại trên thị trường mà không ai biết từ đâu ra.
Sách nối bản
Ngay cả khi NXB Trẻ đã chính thức thừa nhận cuốn từ điển bản lưu chiểu tại Thư viện quốc gia là của đơn vị mình thì mọi chuyện cũng chưa kết thúc bởi vì cho đến nay, qua nhiều nguồn, NXB Trẻ đã có trong tay tổng cộng ba bản của cuốn từ điển đều mang logo của NXB Trẻ nhưng lại khác nhau về cách thể hiện. Cả ba cuốn sách này có cùng số xuất bản, cùng thời điểm in và phát hành, cùng nội dung nhưng khác nhau hình bìa và kích cỡ. Không thể có chuyện cùng lúc NXB làm một cuốn sách một nội dung nhưng lại có hình bìa và cỡ khác nhau như thế. Như vậy, nếu một ấn bản là sách chính thức thì hai ấn bản còn lại là sách lậu!
Chọn mua sách hay tại hội sách TPHCM 2014.
Ông Nguyễn Minh Nhựt, Giám đốc NXB Trẻ cho biết, sau sự cố lần này, NXB sẽ tiến hành ra soát lại toàn bộ thông tin cấp phép xuất bản của đơn vị, bắt đầu từ giai đoạn năm 2000 đến năm 2009 (giai đoạn sau 2009 đã có một hệ thống quản lý tương đối hoàn chỉnh), sau đó sẽ làm tiếp từ năm 2000 trở về trước. Việc kiểm tra này theo ông sẽ tập trung vào mảng sách liên kết do đây là mảng thường xuất hiện nhiều vấn đề tiêu cực như việc in nối bản sách. Có trường hợp năm 2009 NXB cấp phép cho đơn vị liên kết in 1.000 bản sách, đến năm 2014 vẫn thấy trên thị trường có sách mới bày bán! Không thể nào có chuyện 1.000 bản sách bán suốt 5 năm mà vẫn còn sách mới.
Quản sách ma thật ra không khó
Những ngày này, dư luận đề cập nhiều đến việc ai sẽ chịu trách nhiệm, ai sẽ quản lý, ai có thể ngăn chặn những ấn phẩm có nội dung tiêu cực, không rõ nguồn gốc... Một trong những đơn vị được nhắc đến là Cục Xuất bản với công tác hậu kiểm. Công tác hậu kiểm hiện nay thực ra không có hiệu quả thực tế do thiếu hụt nghiêm trọng từ nhân sự đến điều kiện vật chất. Với hàng chục ngàn ấn phẩm mới ra mắt mỗi năm, việc bổ sung đầy đủ nhân lực, vật chất để hậu kiểm mang lại hiệu quả thiết thực không phải là việc dễ thực hiện.
Tuy nhiên, một số chuyên gia trong lĩnh vực xuất bản cho rằng việc ngăn chặn những ấn phẩm kiểu như cuốn từ điển vừa qua thực ra không khó. Thị trường sách trong nước thực tế được cấu thành từ ba bộ phận là xuất bản, in và phát hành và việc tìm kiếm trách nhiệm chỉ ở bộ phận xuất bản là chưa thỏa đáng.
Qua vụ việc vừa rồi đã cho thấy một thực tế là các ấn bản cuốn từ điển chỉ có thể tìm thấy ở các nhà sách nhỏ, lẻ, có quy mô hạn chế, điều này được lý giải là do các nhà sách, nhà phát hành lớn rất nghiêm túc trong việc kiểm tra nguồn gốc ấn phẩm nên rất khó để các tác phẩm không rõ nguồn gốc lọt vào hệ thống này.
Đơn cử như Công ty CP Phát hành sách TPHCM (Fahasa) - nhà phát hành sách lớn nhất cả nước hiện nay, để đưa sách vào hệ thống, các cuốn sách bắt buộc phải cung cấp đầy đủ các giấy tờ chứng minh nguồn gốc hợp pháp theo quy định của luật xuất bản. Như vậy, nếu sau đó phát hiện sách có vấn đề về nội dung, việc truy cứu trách nhiệm có thể thực hiện rất dễ dàng.
Trên thực tế, cho đến nay chưa có trường hợp đơn vị phát hành sách lớn nào kinh doanh sách lậu, sách ma. Các vụ việc phát hiện vi phạm đều ở các nhà phát hành có quy mô vừa và nhỏ, không nghiêm túc trong việc kiểm tra theo đúng quy định.
Như vậy song song với việc củng cố công tác hậu kiểm, siết chặt trách nhiệm của các NXB thì việc xử lý nghiêm các đơn vị phát hành vi phạm luật xuất bản, in và phát hành cũng chính là một biện pháp hiệu quả để ngăn chặn các loại sách xấu như việc phát hiện vừa qua.
TƯỜNG VY
