Văn học về đề tài chiến tranh cách mạng: Nỗi lo kế thừa

 Sức sống mạnh mẽ

Năm 2008, giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam có 3 tác phẩm văn xuôi, trong đó có 2 tiểu thuyết. Điều đáng lưu ý là cả 2 tiểu thuyết đoạt giải đều lấy đề tài chiến tranh cách mạng. Nếu Tiếng khóc của nàng Út của nhà văn Nguyễn Chí Trung lấy đề tài về giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ thì Sóng chìm của nhà văn Đình Kính lại tập trung vào giai đoạn ác liệt nhất với câu chuyện liên quan đến công tác tình báo nhằm bảo đảm an toàn cho những chuyến tàu không số tiếp viện vũ khí cho cuộc cuộc kháng chiến ở miền Nam.

Ngay sau khi xuất hiện và cả đến khi đoạt giải, 2 tác phẩm trên đều giành được rất nhiều chú ý của văn đàn, có cả khen và chê. Trước đó, năm 2007 tiểu thuyết Rừng thiêng nước trong của nhà văn Trần Văn Tuấn viết về cuộc chiến ác liệt năm 1969 - 1970 ở vùng rừng miền Đông Nam bộ nhận được giải thưởng văn chương ASEAN và được bạn đọc nồng nhiệt đón nhận. Điều đó cho thấy dòng sáng tác văn học chiến tranh cách mạng vẫn rất được chú ý.

Cũng trong năm 2008, cuộc phát động sáng tác văn học về đề tài chiến dịch Mậu Thân năm 1968 đã nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của các nhà văn. Hàng loạt tác phẩm ra đời, trong số đó nhiều tác phẩm nhận được sự chú ý của bạn đọc như: Mùa hè giá buốt của Văn Lê, Đêm Sài Gòn không ngủ của Trầm Hương, Bây giờ trời đã rạng đông của Lê Văn Duy… Các tác phẩm này đã nhìn một trong những sự kiện lớn nhất của cuộc chiến tranh Việt Nam dưới nhiều góc độ khác nhau, tạo nên sự đa dạng với bạn đọc.

Không chỉ sáng tác nhân các đợt phát động, theo nhà văn Lê Văn Thảo, Chủ tịch Hội Nhà văn TPHCM, trong những năm gần đây và có thể những năm sau này, số lượng tác phẩm văn học về đề tài chiến tranh sẽ còn tiếp tục tăng cao do nhiều cán bộ, chiến sĩ từng trực tiếp tham gia chiến đấu nhưng vì lý do công việc không thể viết được thì bây giờ phần lớn bắt đầu đến tuổi về hưu, họ sẽ có thời gian suy ngẫm và viết lại những kỷ niệm, những câu chuyện đã chứng kiến trong thời gian chiến tranh.

Với bạn đọc, sự kiện những quyển nhật ký chiến trường như Đặng Thùy Trâm, Nguyễn Văn Thạc (Mãi mãi tuổi 20), Chu Cẩm Phong… thu hút bạn đọc với số lượng lớn bỏ xa những tác phẩm thuộc hàng ăn khách khác cho thấy đề tài chiến tranh cách mạng vẫn là một đề tài được quan tâm nhiều. Sức sống của dòng văn học về chiến tranh cách mạng vẫn mạnh mẽ tuôn chảy từ các nhà văn đến độc giả cả nước.

Sự đổi mới ở tư duy sáng tác

Những tác phẩm văn học mới về đề tài chiến tranh cách mạng đã nói ở trên dù có cách thể hiện, nội dung, bối cảnh sáng tác khác nhau nhưng đều có một điểm chung đáng chú ý: Tất cả đều cố gắng tạo nên sự mới lạ trong nội dung, ý tưởng.

Nếu Sóng chìm khiến người đọc chua xót với thân phận chìm nổi của một người chiến sĩ tình báo sau khi đối mặt với kẻ thù còn phải chịu sự nghi ngờ của đồng đội thì Đêm Sài Gòn không ngủ lại nhức nhối với sự đan xen quá khứ anh hùng và hiện tại phũ phàng. Mùa hè giá buốt làm tê tái lòng người đọc trước cái tàn khốc khủng khiếp của chiến tranh mà đôi lúc từ những sai lầm của chính chúng ta.

Nổi tiếng với các tác phẩm viết về không quân nhân dân Việt Nam, nhà văn Lê Thành Chơn lại vừa giới thiệu tác phẩm mới nhất của ông về đề tài này với nhan đề Khối mây hình lưỡi búa. Thế nhưng, dù cùng đề tài không quân, tác phẩm này lại hoàn toàn mới lạ khi viết về người lính phi công với một cái nhìn đời thường đến nghiệt ngã, ở đó có dũng cảm và hèn nhát, có dao động và kiên cường, có người vợ chờ chồng và cũng có cả người phụ nữ yếu lòng sa ngã… Những tác phẩm khác như Thượng đức, Ngày rất dài, Khúc bi tráng cuối cùng… cũng cùng hướng sáng tác như thế.

Khoảng lặng cần thiết và nỗi lo kế thừa

Tuy nhiên, không phải ngẫu nhiên mà có ý kiến cho rằng dòng văn học chiến tranh cách mạng đang bình lặng. Dù vẫn đều đặn có sáng tác mới nhưng vẫn thiếu hẳn những tác phẩm tạo nên sự chú ý lớn nơi bạn đọc. Sự kiện các cuốn hồi ký chiến trường được cho là trường hợp đặc biệt phản ánh nhu cầu nhìn nhận hiện thực bi tráng của cuộc chiến tranh vừa qua hơn là đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của dòng văn học chiến tranh cách mạng.

Nhận định về hiện tượng này, nhà văn nữ Trầm Hương cho rằng hiện nay, bạn đọc có quá nhiều cái để quan tâm, từ công việc đến giải trí nên văn học nói chung và văn học chiến tranh cách mạng nói riêng bị giảm bớt sự chú ý. Nhà văn Văn Lê lại có cái nhìn khác, theo ông, sau hơn 30 năm, các nhà văn đang bước vào giai đoạn khoảng lặng cần thiết cho việc sáng tác. Đây là lúc họ nhìn lại những tác phẩm trước đây của mình, tập hợp những tư liệu mới mà thời gian đã hé lộ ra.

Tuy nhiên, có một nỗi lo mới nổi lên. Thời gian qua đi, thế hệ trực tiếp tham gia chiến tranh dần không còn, ai sẽ là người kế thừa dòng văn học này? Các nhà văn trẻ hiện nay chưa thật sự chú ý đến đề tài chiến tranh cách mạng dù cũng có đây đó những cái tên như Nguyễn Đình Tú, Đỗ Bích Thúy, Đỗ Tiến Thụy, Nguyễn Thế Hùng, Phùng Văn Khai... Nhiều lý do được đưa ra như các nhà văn trẻ thích viết về cuộc sống hiện đại, thiếu vốn sống trong chiến tranh… Theo nhà văn trẻ Trần Nhã Thụy thì văn học chiến tranh cách mạng là một đề tài hấp dẫn nhưng quả thật nhà văn trẻ quá thiếu tư liệu về nó, nhất là những tư liệu mang tính cá nhân, những góc khuất riêng tư mà sách sử không thể hiện được.

Đó cũng là điều mà các nhà văn thế hệ chiến tranh đang cố làm để có thể gửi gắm lại cho thế hệ trẻ những gì mà họ đã tích lũy được qua chiến tranh, qua thời hậu chiến. Nhà văn Trầm Hương gửi gắm: “Văn học là một sự tiếp nối, các nhà văn viết ra không phải mong nổi tiếng hay tiền bạc, cái chúng tôi hy vọng là có thể để lại cho các bạn trẻ sau này những vốn liếng của chúng tôi để các bạn có thể bằng cảm nhận riêng của mình sáng tác nên những tác phẩm có giá trị lớn để bạn đọc nhiều thế hệ biết về những chiến công và hy sinh của cha ông cho đất nước”

Nhà văn Văn Lê: Phản ánh tính chân thật của chiến tranh Một dạo có rất nhiều sáng tác theo kiểu công thức ta thắng địch thua rất đơn giản. Sau thời gian, các tác phẩm như vậy dần dần bị bạn đọc thờ ơ. Chiến tranh không bao giờ chỉ toàn một màu vinh quang, để đến chiến thắng có bao nhiêu máu và nước mắt. Chính vì thế, khi những cuốn nhật ký xuất hiện người ta đón nhận nó rất nồng nhiệt vì một lý do lớn nhất là sự chân thật. Sự chân thật đến từ bản thân câu chuyện bi tráng của tác giả những cuốn nhật ký đó hay nói cách khác là thông qua những cuốn nhật ký, người ta nhìn thấy chiến tranh gần đúng như nó đã diễn ra. Chính vì thế, các sáng tác văn học về đề tài chiến tranh cách mạng hiện nay cũng phải dần đi theo khuynh hướng phản ánh hiện thực chân thật nhất của chiến tranh.

TƯỜNG VY