Hỏi: Thuở nhỏ, tôi thường nghe mẹ hát ru:
“Mẹ thương con, bồng con lên ngồi cầu Ái Tử,
Vợ trông chồng, lên núi Vọng Phu.
Biết rằng chừ bóng xế trăng lu,
Con ve ve kêu mùa hạ, biết mấy thu mới gặp chàng?”
Đề nghị quý báo cho biết Ái Tử thuộc địa phương nào?
Hoàng Ái Vân (Long Sơn, huyện Cầu Ngang, Trà Vinh)
Ái Tử vừa là tên làng, vừa là tên một thị trấn trên quốc lộ 1 thuộc huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Ái tử là “thương con” (đối lại với “trông chồng” là “vọng phu”). Địa danh Ái Tử đi vào lịch sử từ thế kỷ 16 khi Đoan Quận công Nguyễn Hoàng vào làm trấn thủ Thuận Hóa (1558).
Thay vì cho thuyền vào cửa Thuận An lên dinh Hóa Châu ở tả ngạn sông Hương thì Nguyễn Hoàng lại vào cửa Việt của sông Thạch Hãn, dừng chân ở xã Ái Tử và quyết định đóng dinh ở đó. Chính từ nơi này Nguyễn Hoàng đã chiêu hiền đãi sĩ, thu phục nhân tâm, xây dựng Thuận Hóa và Quảng Nam (từ 1570) thành một vùng đất trù phú, dân cư đông đúc, an cư lạc nghiệp làm nền tảng cho xứ Đàng Trong về sau.
Câu hát cũng phản ánh tình cảnh chinh chiến giữa Trịnh-Nguyễn rồi Trịnh-Nguyễn Tây Sơn trong thế kỷ 17 và 18. Người đàn ông đi lính để người vợ ở nhà nuôi con, mỏi mắt trông chồng, không biết bao giờ chấm dứt chiến tranh để gia đình sum họp.
Ái Tử được biết đến nhiều hơn khi Mỹ xây dựng sân bay trực thăng rất lớn ở đó. Sân bay Ái Tử, trong chiến tranh chống Mỹ, có lẽ chỉ kém sân bay An Túc (An Khê), trên quốc lộ 19, nơi đóng quân của sư đoàn kỵ binh bay (Mỹ).
Khánh Tường
