Hỏi: Sách “Đường phố nội thành thành phố Hồ Chí Minh” viết: “Cụ Phan Bội Châu bị Pháp bắt tại Thượng Hải, đưa về Hà Nội kết án tử hình”(tr. 267). Có phải như vậy không?
Nguyễn Hoàng Minh (Đường Cách Mạng Tháng 8, An Thới, Cần Thơ)
Trong đời hoạt động của mình, cụ Phan Bội Châu (1867 – 1940) ba lần bị kết án tử hình.
Tháng 3 và tháng 4 năm 1908, nhân dân các tỉnh miền Trung đấu tranh chống sưu cao thuế nặng. Thực dân Pháp ra lệnh cho triều đình Huế tổ chức phiên tòa ở tỉnh Hà Tĩnh ngày 27-5-1908 kết án tử hình (vắng mặt) cụ Phan và các đồng chí của cụ. Gần hai năm sau, ngày 7-2-1910, triều đình Huế lại tuân lệnh thực dân Pháp mở phiên tòa ở tỉnh Nghệ An kết án cụ Phan tội trảm (chém đầu) (vắng mặt).
Năm 1913, lần lượt tuần phủ Nguyễn Duy Hàn và hai thiếu tá Pháp Chapuis và Mongrand bị các chiến sĩ Việt Nam Quang phục hội tiêu diệt bằng tạc đạn (ở Thái Bình, 12-4-1913 và ở Hà Nội, 26-4-1913). Thực dân Pháp thành lập Hội đồng đề hình kết án tử hình (vắng mặt) cụ Phan lần thứ ba vào ngày 5-9-1913.
Ngày 30-6-1925, trên đường từ Hàng Châu về Quảng Châu, cụ Phan bị mật thám Pháp bắt cóc ở ga Bắc Thượng Hải. Pháp đưa cụ về nước, giam giữ ở nhà lao Hỏa Lò (Hà Nội) rồi đưa ra Hội đồng đề hình ngày 23-11-1925, kết án khổ sai chung thân (la peine des travaux forcés à perpétuité), chứ không phải tử hình.
Hoàng Anh
