Doãn Nho (ảnh), một nhạc sĩ - chiến sĩ, là tác giả của nhiều tác phẩm âm nhạc nổi tiếng phục vụ cho quân đội ta, cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất và xây dựng đất nước. Trong hàng trăm sáng tác của ông, theo chúng tôi có 3 ca khúc là đỉnh cao còn lưu lại lâu dài trong lòng quần chúng cả nước.
1. Đầu năm 1958, Doãn Nho có dịp cùng Đoàn Văn công Tổng cục Chính trị lên phục vụ ở Điện Biên, chiến trường oanh liệt năm xưa. Ông không nén được xúc động khi đứng trước đồi A1, đồi Him Lam, cầu Mường Thanh… với những gương mặt trẻ măng, phơi phới của lớp chiến sĩ mới bên cạnh đàn anh từng dạn dày bom đạn, đang cùng sánh vai tiến bước sau lá quân kỳ Quyết thắng tung bay trong gió. Tất cả những hình ảnh đó tạo cho Doãn Nho cảm xúc sáng tác tại chỗ bài Tiến bước dưới quân kỳ: “Vừng đông đã hửng sáng/ Núi non xanh ngàn trùng xa/ Tổ quốc bao la hiền hòa/ Tươi thắm bóng cờ vờn bay trên cao…”. Sau đó, bài hát được biểu diễn kịp thời phục vụ bộ đội và bà con các dân tộc ở Điện Biên.
Với thể hành khúc, giai điệu và tiết tấu của bài hát vang lên hùng tráng như bước chân chiến sĩ, thỉnh thoảng đan xen nét nhạc gồm các nốt trong hợp âm (Mi La Do# Mi) như tiếng kèn thôi thúc tiến lên. Những nét nhạc trầm hùng theo giọng Fa# thứ thỉnh thoảng đan xen những nét nhạc khỏe mạnh giọng La trưởng làm cho giai điệu thêm sinh động, phong phú. Bài hát này ra đời ngay trong phong trào tiến lên “chính quy và hiện đại” của quân đội ta và có vinh dự được chọn làm một trong số ít các bài hát quy định của toàn quân.
2. Doãn Nho sáng tác bài Cô gái sông La vào năm 1970 với lời thơ của Phương Thúy. Trước đó, ông có dịp đi thực tế ở Ngã ba Đồng Lộc, giao điểm của của hai tỉnh lộ 5 và 15 nằm ở vùng đồi huyện Can Lộc tỉnh Hà Tĩnh.
Trong những năm chống Mỹ, Ngã ba Đồng Lộc là của ngõ giao thông từ miền Bắc vào đường mòn Hồ Chí Minh. Máy bay Mỹ đã ném xuống đây một khối lượng bom khổng lồ. Người con gái được Doãn Nho nói đến trong bài hát lúc đó đang hoạt động ở ngã ba này. Đó là cô La Thị Tám, tuổi độ mười tám đôi mươi được giao nhiệm vụ đứng trên một ngọn đồi nhìn bao quát xuống Ngã ba Đồng Lộc, khi địch ném bom, không xuống hầm để tránh, đứng trên đỉnh đồi theo dõi đánh dấu, từng vị trí ném bom của địch để báo cho bộ đội đến phá bom. Chính hình ảnh dũng cảm của cô La Thị Tám và gương hy sinh của 10 cô gái Thanh niên Xung phong ở ngã ba này đã gợi cảm xúc cho Doãn Nho sáng tác.
Khi từ Ngã ba Đồng Lộc trở về Hà Nội, ông gặp nhà thơ Phương Thúy (cháu gái gọi nhà văn lão thành Hoài Thanh bằng bác) đề nghị viết ca từ cho bài hát này. Sau một ngày, ca từ dưới dạng bài thơ được làm xong và Doãn Nho hoàn thành phần âm nhạc sau hai tiếng.
Bài Người con gái sông La với giai điệu mang âm hưởng dân ca Hà Tĩnh, vừa ngọt ngào, thân thương vừa xúc động, bi hùng, gợi lên hình ảnh hy sinh cao quí sáng chói của cô La Thị Tám và 10 cô gái trẻ ở Ngã ba Đồng Lộc, bên dòng sông La: “Trời mô xanh bằng trời Can Lộc/ Nước mô xanh bằng dòng nước sông La/ Ai về Hà Tĩnh quê ta/ Nhớ chăng đôi mắt người con gái sông La kiên cường…”.
3. Đầu năm 1971, nhạc sĩ Doãn Nho đọc báo Nhân Dân tình cờ gặp bài thơ Trên một chiếc xe tăng của Vũ Hữu (sau này anh mới biết đây là bút danh của nhà thơ Hữu Thỉnh, cán bộ tuyên huấn binh chủng tăng thiết giáp). Đây quả là một bài thơ rất hay về tình đồng đội. Chỉ riêng trong 4 câu đầu, tứ thơ cũng đã khá độc đáo, hai con số 5 và 1 được lặp lại 4 lần một cách tài tình: Năm anh em trên một chiếc xe tăng/ Như năm bông hoa nở cùng một cội/ Như năm ngón tay trên một bàn tay/ Đã xung trận cả năm người như một... Tình đồng đội quả là keo sơn!
Đọc xong bài thơ, nhạc sĩ Doãn Nho mừng quá reo lên, bởi lẽ từ lâu ông từng ấp ủ ý định viết về tình đồng đội, nên ngay buổi chiều hôm ấy, ông phổ nhạc xong cả bài thơ thành ca khúc và đặt tựa đề là Năm anh em trên một chiếc xe tăng.
Giai điệu mang âm hưởng dân ca Nghệ Tĩnh mộc mạc, hùng mạnh nhưng không kém phần đằm thắm, rất hợp với chất người lính, với tình đồng đội. Cuối năm 1971, bài hát này được đăng trên báo Nhân Dân. Tốp ca nam Đoàn Ca múa Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam giới thiệu lần đầu tiên trên làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam.
Sau này khi gặp nhạc sĩ Doãn Nho, nhà thơ Hữu Thỉnh cho biết: Lần đầu được nghe bài này qua loa công cộng, anh đứng sững lại giữa đường, dưới trời mưa, lòng rất xúc động về sự đồng cảm giữa hai người đồng đội - nhà thơ và nhạc sĩ - trước đó chưa hề quen biết nhau.
Nhạc sĩ TRƯƠNG QUANG LỤC
