Công tác đấu thầu còn nhiều bất cập, chưa hỗ trợ cho các doanh nghiệp (DN) nội, tâm lý chuộng hàng ngoại… là những khó khăn mà các DN sản xuất thiết bị điện trong nước đang gặp.
Ông Nguyễn Ngọc Thông, Tổng giám đốc Công ty CP điện Trường Giang (TGE), cho biết, dù nền công nghiệp Việt Nam chưa phát triển cao nhưng một số DN đã có khả năng sản xuất các sản phẩm có chất lượng tương đương với các sản phẩm nhập khẩu. Tuy nhiên, hàng năm Việt Nam vẫn phải nhập khẩu lượng lớn máy móc, thiết bị từ nước ngoài, trong khi nhiều sản phẩm trong nước hoàn toàn sản xuất được. Trong lĩnh vực thiết bị điện, TGE có thể sản xuất các loại tủ điện MV đạt tiêu chuẩn quốc tế cho các công trình điện tại Việt Nam và đã được khách hàng công nhận chất lượng trong suốt 15 năm qua. Thế nhưng, TGE mới chỉ tham gia vào được một số dự án ngành điện ở phía Nam, còn rất nhiều các dự án điện trên cả nước và trong lĩnh vực công nghiệp khác, TGE chưa được tham gia. Nguyên nhân là do đa số các dự án đấu thầu, hạng mục cung cấp tủ điện trung thế không được tách riêng ra để đấu thầu. Bởi vậy công ty chỉ tham gia cung cấp lại cho một số đơn vị trúng thầu; các hồ sơ sử dụng nguồn vốn nhà nước vẫn chưa đưa vào những yếu tố hỗ trợ cho các nhà sản xuất trong nước; quy định phải chứng minh tỷ lệ nội địa hóa > 25% phải xét duyệt hoặc kiểm tra nhưng chưa có hướng dẫn rõ ràng để DN thực hiện; thuế suất thuế nhập khẩu một số mặt hàng ở mức 0% nên sẽ khuyến khích DN thương mại nhập khẩu trực tiếp. Hầu hết các gói thầu quốc tế lớn, DN trong nước không có cơ hội tham gia thầu do hồ sơ yêu cầu nhiều điều kiện mà DN Việt Nam khó đáp ứng. Và một nguyên nhân khách quan nữa là do giá thầu thường cao hơn sản phẩm từ Trung Quốc.
Mặc dù Chính phủ đã có nghị định và chỉ thị về việc ưu tiên sử dụng vật tư, hàng hóa sản xuất trong nước trong đấu thầu các dự án đầu tư sử dụng vốn nhà nước, nhưng vẫn còn sự phân biệt đối xử với sản phẩm trong nước. Có thực trạng này là do, chủ đầu tư hay đơn vị tư vấn thầu không quan tâm đến việc ưu tiên dùng hàng Việt Nam; không cập nhật hoặc cố tình làm trái các quy định của pháp luật liên quan đến đấu thầu. Mặt khác, các chủ đầu tư hay đơn vị tư vấn thầu lại có tâm lý sính ngoại cao, coi thiết bị nhập ngoại luôn luôn tốt hơn hàng sản xuất trong nước. Bởi vậy họ chấp nhận mua với giá cao hơn nhiều mà không quan tâm so sánh chỉ tiêu kỹ thuật mà sản phẩm trong nước có thể đáp ứng. Bên cạnh đó, cơ quan nhà nước cũng chưa thực hiện việc xử lý chế tài đối với các chủ đầu tư hay đơn vị tư vấn thầu vi phạm về Luật Đấu thầu. Điều này đã và đang làm nản lòng các nhà sản xuất, gây lãng phí ngân sách nhà nước, kéo theo sản xuất công nghiệp trong nước không phát triển.
Để hạn chế những khúc mắc này, nhiều DN kiến nghị, các cơ quan nhà nước về đấu thầu cần tăng cường thanh kiểm tra, có chế tài những đơn vị vi phạm Luật Đấu thầu; đồng thời các cơ quan liên ngành tăng cường công tác tuyên truyền, cập nhật danh mục sản phẩm trong nước có chất lượng tương đương có thể thay thế hàng ngoại, trên các phương tiện thông tin đại chúng để giới thiệu sản phẩm, thiết bị nội địa. Bản thân các DN công nghiệp trong nước cũng phải có chiến lược nghiêm túc, bài bản, dài hạn, sản phẩm làm ra phải đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật của Việt Nam nói riêng và quốc tế nói chung, bảo đảm giá thành có tính cạnh tranh so với hàng ngoại nhập.
Trên thực tế, số lượng DN Việt Nam đầu tư bài bản, có hàng hóa đạt các tiêu chuẩn quốc tế không nhiều. Vì vậy, Chính phủ nên tạo điều kiện để các DN hoạt động trong lĩnh vực này phát triển, mở rộng thị trường nội địa; có biện pháp kiểm soát chặt việc nhập khẩu những mặt hàng mà các DN trong nước sản xuất được; xây dựng hàng rào kỹ thuật để hỗ trợ cho các sản phẩm trong nước. Mặt khác, trong công tác đấu thầu nên tách các sản phẩm mà nhà thầu trong nước thực hiện được thành gói thầu để đấu thầu riêng.
MINH HẢI