Bạn đáy
Nghề đóng đáy ở biển (có nơi gọi đáy hàng khơi) khá nhọc nhằn và nguy hiểm. Có dịp về Vàm Láng huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang cuối tháng bảy, chúng tôi theo ghe anh Tý, chủ một sở đáy, nhắm hướng cửa biển thẳng tiến. Đằng sau mui ghe, 6 người bạn đáy chen chúc nằm gối đầu trên những túi quần áo cá nhân tranh thủ ngủ. Vừa nhắm hướng lái ghe, anh Tý (31 tuổi) vừa kể: “Đóng đáy ở Vàm Láng là nghề cha truyền con nối, đến tui là đời thứ ba. 15 tuổi, tui đã biết xuống ghe theo cha ra biển. Cha tui năm nay tuổi cao nên giao tui quản lý sở đáy với 12 khẩu đáy (miệng đáy). Tui có 12 bạn đáy với tiền lương 2 triệu đồng/tháng; mỗi tháng ra biển 2 con nước, mỗi con nước kéo dài 12 ngày. Bữa nay là đầu con nước nên chúng tôi tranh thủ ra sớm để thả lưới, cách đất liền gần chục hải lý”.
Một sở đáy hàng khơi.
Nghề này bạn đáy cực nhất. Họ phải là người khỏe mạnh, bơi giỏi để chống chọi với những cơn sóng và lặn sâu để cắm giềng lưới. Anh Ba Đợt, 53 tuổi, trần tình: “Tui đi đóng đáy từ năm 19 tuổi, trước đây lặn sâu thuộc dạng “siêu” trong đám bạn nhưng vài năm trở lại đây không còn sức lặn sâu được nữa vì thấy ù tai, nhức đầu”. Nhìn kỹ, cơ thể và tay chân bạn đáy đều có nhiều vết chai, sẹo do thường xuyên bị cắt bởi các con hàu, con thôn đeo kín ở các dây chằng, trụ đáy khi thả lưới hoặc kéo lưới.
Đối với bạn đáy, việc leo lên chòi và đi lại trên những sợi dây kẽm (gồm 6 sợi kẽm nhỏ xoắn lại) căng dọc theo hàng trụ đáy là “chuyện đơn giản” cả ngày lẫn đêm. Mỗi sở đáy có hai chòi canh nằm ở hai đầu làm kiểu chòi treo khá kiên cố. Mỗi chòi đủ chỗ ăn, ngủ cho 3-4 bạn đáy. Trong chòi có bếp, xoong nồi nấu ăn. Giữa chòi có treo hai cái võng để bạn đáy nằm ngủ, đặc biệt có các phao cứu sinh bằng mốp xốp phòng ngừa mưa to, sóng lớn làm sập chòi canh.
Các sở đáy nằm ở cửa biển giáp ranh giữa ba tỉnh Tiền Giang, TPHCM, Bà Rịa - Vũng Tàu nên từ phía chòi canh nhìn về TP Vũng Tàu khá rõ, chỉ chừng 30km.
Gian nan nghề đáy hàng khơi
Sau khi chuyển các thứ vật dụng, thực phẩm lên chòi, anh Tý chạy ghe đến miệng đáy chưa có lưới để xổ lưới xuống nước rồi leo lên giàn đáy thả lưới. Mỗi bạn đáy phụ trách 2 miệng nên việc ai nấy làm, gồm các khâu: kiểm tra miệng lưới, các đục (đuôi lưới cuối đáy), mối dây…rồi thả lưới đang phơi trên giàn xuống nước. Trong khâu thả lưới, cực nhất là lúc dằn miệng đáy phải sát với chân trụ dưới đáy biển vì nếu không, cá tôm sẽ lọt lưới.
Qua hơn hai giờ vật lộn với sóng biển, các bạn đáy mới hoàn tất việc thả lưới. Họ leo lên chòi, tắm qua loa bằng vài gáo nước ngọt rồi bắt tay vào nấu bữa ăn trưa. Bữa cơm đầu tiên, chủ sở đáy chuẩn bị hai con vịt làm sẵn để nấu cháo cúng ở hai đầu sở đáy. Đây là nghi lễ theo phong tục của những người đóng đáy biển. Ăn uống xong, các bạn đáy nằm nghỉ chờ đến 3 giờ chiều nước giật ròng mới xuống kéo lưới “đổ đục” (thu hoạch tôm cá) lần thứ nhất. Anh Tý điều khiển ghe chạy phía sau đuôi sở đáy để bạn đáy dùng hệ thống ròng rọc kéo “đục” (đuôi đáy) lên ghe rồi tháo dây buộc ở cuối đáy để đổ tôm, cá vào những cần xé trong lòng ghe. Lưới của các sở đáy chủ yếu bắt ruốc.
Theo quy ước, ruốc thuộc về chủ, còn tôm, cá lớn thuộc về bạn đáy. Cách phân chia cũng đơn giản. Tôm cá trong miệng đáy do ai thả lưới thì thuộc về người đó. Trong lần đổ lưới đầu tiên, chủ sở đáy thu được 6 giỏ ruốc, 6 bạn đáy được bắt 7 con cá xương xanh, hai rổ ghẹ trứng, tôm tích và vài ký mực. Thế là bữa cơm chiều có cá xương xanh nấu chua, kho mặn; ghẹ trứng, tôm tích luộc chấm muối tiêu. Chiều tối, chờ thủy triều lên, họ đặt miệng đáy vào vị trí ngược lại đón lấy con nước lớn và chờ đổ đục lần hai (sớm nhất khoảng 10 giờ tối).
Anh Sáu Du, 45 tuổi, đã có hơn 20 năm trong nghề, trầm ngâm: “Nghề bạn đáy vậy đó, tuy cực nhưng vui, làm riết đâm quen. Bọn tui chỉ sợ nhất có bão. Nếu chủ sở đáy không cho ghe ra rước vào bờ kịp, coi như khó sống nếu như chòi ngã”.
Theo thống kê của xã Vàm Láng, toàn xã có 76 phương tiện đóng đáy hàng khơi (với 882 khẩu đáy). Mặc dù nguồn lợi thủy sản ngày càng cạn kiệt và nghề đáy thường xuyên đối mặt với những rủi ro nhưng bạn đáy vẫn bám biển mưu sinh vì hầu hết thanh niên ở đây đều học chưa hết THPT, theo ghe ra biển kiếm tiền. Do vậy, xóm đáy Vàm Láng vẫn loay hoay giữa các thế hệ bám biển mưu sinh.
NGUYỄN HỮU CHÍ
