Có một nghệ sĩ hơn 40 năm gắn bó với nghệ thuật sân khấu, điện ảnh, một nghệ sĩ hóa trang tài danh được nhiều thế hệ công chúng trong nước và bạn bè quốc tế quý mến. Ông rất thành công khi hóa trang các nhân vật lịch sử, lãnh tụ trong nhiều tác phẩm sân khấu, điện ảnh: Lênin – “Chuông đồng hồ Điện Kremlin”, Bác Hồ – “Đêm trắng”, Bác Tôn – “Viên ngọc Côn Sơn”… Hiện ông đang giảng dạy kỹ thuật hóa trang tại Trường Cao đẳng Sân khấu – Điện ảnh TPHCM. Đó là NSƯT Xuân Chính.
- PV: Đầu năm 2005, ông có một công trình nghiên cứu khoa học về nghệ thuật hóa trang trên sân khấu và điện ảnh? Công trình được đánh giá xuất sắc, có ứng dụng vào thực tiễn đời sống sân khấu, điện ảnh hiện nay?
- NSƯT Xuân Chính: Trên thế giới, nghệ thuật hóa trang không ngừng phát triển, góp phần rất lớn vào thành công của tác phẩm sân khấu và điện ảnh. Còn ở Việt Nam, nghệ thuật hóa trang chưa được chuyên nghiệp hóa, đang thiếu người kế thừa.
Chính điều này đã thôi thúc tôi thực hiện công trình nghiên cứu “Nghệ thuật hóa trang kịch nói và điện ảnh ở Việt Nam”, với mong muốn góp phần nhỏ bé của mình thúc đẩy nghệ thuật hóa trang chuyên nghiệp hơn để hòa nhập với trào lưu chung của quốc tế.
Công trình nghiên cứu này đề cập đến những vấn đề mà nhiều năm qua tôi luôn trăn trở. Đó là đề án mở khoa đào tạo chuyên viên hóa trang chuyên nghiệp hệ đại học đầu tiên ở Việt Nam.
Hiện nay, ở Việt Nam chưa có xưởng hóa trang, vì thế khi dàn dựng kịch bản sân khấu hay tác phẩm điện ảnh, các ê kíp thực hiện luôn gặp phải những trở ngại. Xưởng này có thể vừa nghiên cứu thể nghiệm các chất liệu hóa trang giúp cho công tác đào tạo của trường. Trong công trình nghiên cứu này, tôi cũng đưa ra một số chất liệu hóa trang tự pha chế như máu giả; chất liệu làm đầu trọc, đầu hói, vết thương; râu tóc giả; vết đạn bắn trên da thịt nhân vật, giá thành rẻ hơn sản phẩm của nước ngoài hàng chục lần.
- Nhiều năm gắn bó với nghệ thuật hóa trang, ông có nhận xét gì về nghệ thuật hóa trang hiện nay và cách hóa trang nhân vật trong các tác phẩm sân khấu, điện ảnh?
- Đến với phòng hóa trang của một số nhà hát hay đi cùng đoàn làm phim, chúng ta đều dễ dàng nhận ra khâu hóa trang chưa được quan tâm chăm chút, có lúc để diễn viên tự tung tự tác. Mỗi người tự làm theo ý riêng của mình, do còn thiếu sự chỉ đạo thống nhất. Có nhiều đạo diễn, nhà sản xuất phim, đơn vị nghệ thuật chưa chú trọng lắm đến khâu hóa trang, trang phục của diễn viên.
Cho nên, có lúc khán giả phải chứng kiến cảnh râu, tóc nhân vật trong kịch, phim được làm một cách chiếu lệ; sắc diện của nhân vật, chủ yếu làm đẹp cho diễn viên, chứ chưa khắc họa được tính cách, tâm lý nhân vật… Ngành hóa trang của Việt Nam đang rất trì trệ, vì chúng ta đã buông lơi công tác đào tạo trong một thời gian quá dài và đang bị tụt lùi khá xa so với rất nhiều nước trong khu vực.
- Có phải do vậy mà tác phẩm điện ảnh, sân khấu Việt Nam hiện nay chưa thực sự hấp dẫn khán giả?
NSƯT Xuân Chính đang hóa trang cho diễn viên Hiền Mai trong phim Mầm sống.
- Khi một tác phẩm nghệ thuật hấp dẫn công chúng thì ngoài yếu tố kịch bản hay, đạo diễn giỏi, khả năng diễn xuất của diễn viên còn đòi hỏi cách thức hóa trang các nhân vật. Một số “ngôi sao” hiện nay khi thể hiện các nhân vật trong nhiều tác phẩm gần như hóa trang đều na ná giống nhau. Cho nên tác phẩm nghệ thuật của chúng ta chưa tạo sức hấp dẫn cao. Hiện nay, chúng ta chưa có được những bộ phim thần thoại, khoa học viễn tưởng cũng do nghệ thuật hóa trang chưa có đầy đủ nguyên vật liệu để tạo hình hiệu quả đặc biệt.
- Có người bảo làm nghề hóa trang “cho nhiều hơn nhận”, ông nghĩ sao?
- Gần như là vậy! Khi nhận làm một tác phẩm sân khấu hay điện ảnh, nghệ sĩ hóa trang phải đầu tư chất xám rất nhiều, nhưng cát-sê thì lại chưa tương xứng với những gì mà họ bỏ ra. Chính vì thế mà không ít người đã bỏ nghề hóa trang, chuyển sang nghề khác kiếm sống.
Ngay cả giải thưởng Cánh diều vàng của ngành điện ảnh dành cho các đạo diễn, diễn viên… xuất sắc vừa tổ chức cũng chưa hề có giải nào trao tặng nghệ sĩ hóa trang?! Nghệ sĩ hóa trang là những người góp phần không nhỏ tạo nên tên tuổi của các diễn viên và thành công của tác phẩm, nhưng tên tuổi của họ ít ai biết đến, cứ âm thầm lặng lẽ làm việc phía sau hậu trường…
- Từ khi đến với nghề tới nay, ông hóa trang cho nhân vật nào là khó và tốn nhiều công sức, thời gian nhất?
- Khi hóa trang thì nhân vật nào cũng đòi hỏi phải đầu tư thời gian và công sức để tìm hiểu, nghiên cứu trước lúc thể hiện. Nhưng phải tốn công sức, thời gian nhiều hơn hết là hóa trang cho các nhân vật lịch sử, nhất là các nhân vật lãnh tụ. Trước lúc hóa trang phải nghiên cứu từ đặc điểm chân dung, cá tính, đầu tóc, đến cuộc đời hoạt động của nhân vật đó trong từng giai đoạn khác nhau… để khi hoàn thành tác phẩm phải lột tả được cái hồn của nhân vật.
- Để trở thành một nghệ sĩ hóa trang giỏi, có khó lắm không?
- Đến với nghề này, muốn trở thành một nghệ sĩ hóa trang giỏi không phải là quá khó, nhưng cũng chẳng hề đơn giản. Ngoài năng khiếu và lòng yêu nghề thì cần phải được đào tạo toàn diện những kiến thức về hội họa, điêu khắc, mỹ học, văn học, tâm lý học, lịch sử, dân tộc học, nhân chủng học… Đặc biệt là phải đi nhiều để mở rộng tầm hiểu biết và nâng cao trình độ!
- Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này.
ĐỖ HẠNH
