Hỏi: Sách giáo khoa Lịch sử lớp 8 viết: “Bắc kỳ là xứ nửa bảo hộ”.
Xin hỏi: nửa bảo hộ là gì?
T.M.X. (TX Cao Lãnh, Đồng Tháp)
Ngày 17-10-1887, thực dân Pháp lập Liên bang Đông Dương (Union indochinoise) gồm Bắc kỳ, Trung kỳ, Nam kỳ và Campuchia, đến 19-4-1899 thêm Lào. Liên bang Đông Dương do một viên toàn quyền (gouverneur géréral) người Pháp cầm đầu.
Nam kỳ là một thuộc địa (colonie) do thực dân Pháp trực tiếp cai trị về mọi mặt, do một viên thống sứ (gouverneur) người Pháp đứng đầu.
Trung kỳ và Bắc kỳ là hai xứ bảo hộ (protectorats), trên danh nghĩa thuộc vua nhà Nguyễn (ở Bắc kỳ, vua cử một viên kinh lược sứ thay mặt vua). Về phía Pháp, có viên tổng trú sứ Trung Bắc kỳ (résident général). Ngày 9-5-1889, bãi bỏ chức tổng trú sứ Trung Bắc kỳ, đặt ra chức Khâm sứ Trung kỳ (résident supérieur de l’Annam) và thống sứ Bắc kỳ (résident supérieur du Tonkin).
Trong thực tế, vua nhà Nguyễn chỉ là bù nhìn, mọi quyền hành ở Trung kỳ nằm trong tay viên Khâm sứ. Năm 1897, Pháp bãi bỏ chức Kinh lược sứ Bắc Kỳ, cho viên Thống sứ kiêm nhiệm chức Kinh lược sứ. Từ đó, Bắc kỳ không còn là xứ bảo hộ nữa mà cũng chưa phải là thuộc địa, nên gọi là nửa thuộc địa.
Một số sách viết Bắc kỳ là “xứ nửa bảo hộ”. Theo thiển ý của chúng tôi, viết như thế có thể bị hiểu lầm là Bắc kỳ không bị bảo hộ 100% mà còn đôi chút độc lập hay tự trị. Sự thật không phải như thế.
Hoàng Anh
