Tài sản quốc gia không thể để mất

• Chỉ 6% nước mắm Phú Quốc chính hiệu

Theo thống kê, nước mắm Phú Quốc (NMPQ) chính hiệu chỉ chiếm gần 6% sản phẩm mang tên NMPQ trên thị trường. Năm 2001 có 320.000 lít NMPQ được xuất khẩu. Theo các chuyên gia về thực phẩm, so với một số sản phẩm cùng loại của các nước trong khu vực như Nampla của Thái Lan, Patí của Philippines thì nước mắm Phú Quốc đặc biệt hơn hẳn, nhờ giữ được tinh túy và hương vị của các loại cá biển nhiệt đới.

Và thế là có chuyện. Trước năm 1990, thương nhân Thái Lan cặp tàu vào cảng Hòn Thơm (Phú Quốc) tấp nập mua nước mắm - một trong những mặt hàng họ rất ưa thích. Sau đó không lâu, xuất hiện “Nươc mam Phu Quoc” giá rẻ hơn đến 25%-30%, bán rất chạy nhưng sản xuất tại Thái Lan, Hồng Công…

“Trong khi mình dùng thùng ủ bằng gỗ, đặt trên mặt đất với sức nóng tự nhiên để cá tự phân hủy thì họ ủ dưới hầm bê tông xây âm trong lòng đất, hệ thống cấp nhiệt đi thẳng vào hầm nên chỉ cần 4-5 tháng là ra sản phẩm còn mình phải mất trên một năm” - bà Nguyễn Thị Tịnh, Chủ tịch Hiệp hội Nước mắm Phú Quốc, khẳng định như vậy và cho biết thêm các hãng nước chấm Thái Lan đang ráo riết vận động đăng ký nhãn hiệu này cho sản phẩm của họ.

Áp lực đâu chỉ có vậy. Trên thị trường có loại NMPQ 50 - 60 độ đạm trong khi ngay tại “nguyên quán” cao nhất chỉ là 43 độ đạm (loại 38 độ đạm trở lên cũng rất hiếm). Ở một số nơi ngoài Phú Quốc, người ta lấy NMPQ loại 30-35 độ đạm cho vào bình inox rồi dùng nhiệt làm bốc hơi cạn đến tỉ lệ 1/3.

Nước mắm sắt lại thì độ đạm tăng lên thôi. Bà Nguyễn Thị Hồng Minh, Thứ trưởng Bộ Thủy sản, khi dự cuộc Hội thảo Chỉ dẫn địa lý và tên gọi xuất xứ NMPQ lần thứ nhất (tháng 4-2003) bức xúc nói: “Trên thị trường trong nước đang lưu hành nhiều loại NMPQ với chất lượng thấp hoăïc không được sản xuất với công nghệ truyền thống. Nhiều địa phương, kể cả ở nước ngoài đã sử dụng tên gọi NMPQ một cách tùy tiện. Một số cơ sở sản xuất nước mắm đã lợi dụng nhãn hiệu NMPQ và làm giả NMPQ để trục lợi…”.

• Làm gì để nước mắm Phú Quốc thăng hoa?

A.O.C (tên gọi xuất xứ) khi được công nhận không phải để làm kinh doanh mà chủ yếu để giữ chất lượng sản phẩm. Tương tự như rượu Bordeaux hay Cognac của Pháp, NMPQ đã trở thành một tài sản, một thương hiệu quốc gia. Tên gọi xuất xứ, chỉ dẫn địa lý thể hiện những sản phẩm gắn liền với địa danh, đặc tính truyền thống nhất định, đã tồn tại, không được chia tách, chuyển nhượng. Và chúng ta phải đối xử đúng với vị thế nó đã có.

Ông Jac ques Malivernay, Đại diện kinh tế Đại sứ quán Pháp ở Việt Nam, nhận xét: “NMPQ khi được đăng bạ tên gọi xuất xứ tại Việt Nam năm 2001 và tại Pháp năm 2002 (cả nước chỉ có hai sản phẩm được đăng bạ tên gọi xuất xứ tại Pháp là NMPQ và chè Shan tuyết Mộc Châu) đã tăng lượng bán và tăng giá lên 30%.

Song Việt Nam cần phải thiết lập một cơ chế quản lý, kiểm soát chất lượng và hồ sơ chứng từ. Đây mới là điều cốt yếu để Việt Nam có được một tên gọi xuất xứ thực thụ”. Ông cũng cho biết sẽ giúp Việt Nam đăng bạ và công nhận tên gọi xuất xứ NMPQ tại Liên minh châu Âu.

Hai văn bản mà người sản xuất NMPQ mong mỏi là “Quy chế tạm thời kiểm soát, chứng nhận nước mắm mang tên gọi xuất xứ Phú Quốc” và “Quy định tạm thời về sản xuất nước mắm mang tên gọi xuất xứ Phú Quốc” vừa được Bộ Thủy sản ban hành.

Theo đó, chỉ có những sản phẩm nước mắm sản xuất, đóng chai ngay tại Phú Quốc thì mới được mang tên NMPQ. “3 năm chuyển tiếp” là thời gian dành cho các DN đang sản xuất, kinh doanh sản phẩm này nằm ngoài “chỉ dẫn địa lý” – Phú Quốc.

Đây là cơ sở pháp lý để chống hàng nhái, hàng giả, nâng cao chất lượng thương hiệu NMPQ, tạo thuận lợi cho việc đăng ký thương hiệu này trên trường quốc tế (không chỉ ở Pháp, EU mà còn phải tìm cách bảo hộ ở những thị trường mà nó đã có chỗ đứng như Nhật, Australia, Mỹ…).

Ông Trương Quốc Tuấn, Bí thư Tỉnh ủy Kiên Giang, nhận định: “đó là tín hiệu khả quan, hợp lý để giữ gìn nghề truyền thống của ông cha. địa phương đã có bước chuẩn bị mặt bằng, các chính sách ưu đãi… cho các nhà đầu tư sản phẩm này tại đảo”.

Xây dựng được thương hiệu đã khó nhưng bảo vệ thương hiệu còn khó hơn. Bài học nhãn tiền về kẹo dừa Bến Tre, bánh phồng tôm Sa Giang… vẫn còn đó. Chậm chân trên thương trường là hủy diệt chính mình (90% hàng nông sản của Việt Nam bán ra thị trường thế giới thông qua các thương hiệu nước ngoài, thiệt hại hàng trăm triệu USD).

Từ nay, “ Giấy chứng nhận NMPQ” sẽ theo suốt quy trình từ khâu sản xuất, chế biến, đóng gói, kinh doanh tiêu thụ theo các quy định, tiêu chuẩn quốc tế về an toàn thực phẩm. Một ban điều hành kiểm soát, có sự góp mặt của các “nghệ nhân nước mắm” trên đảo nhằm truy xuất nguồn gốc, chất lượng NMPQ sẽ được lập ra, nhưng trên diện rộng vẫn rất cần sự phối hợp của các ngành các cấp liên quan.

Nên chăng xem xét khôi phục lại nghề đánh bắt cá cơm truyền thống bằng lưới vây; có chế tài nghiêm minh hơn để bảo vệ ngư trường; quy định sản lượng nước mắm dựa trên lượng cá cơm đánh bắt được hàng năm; có một cơ chế tài chính mở, ưu tiên cho việc xây dựng, quảng bá, tiếp cận thương hiệu; liên kết chặt chẽ hơn “4 nhà”; làm rõ thêm các chỉ số khoa học đặc trưng, chỉ có ở Phú Quốc liên quan đến sản phẩm (đất, nước và tại sao cá cơm di chuyển từ Nam ra Bắc theo dòng hải lưu nhưng hương vị nước mắm ở Phú Quốc và Phan Thiết lại khác nhau)…

Chỉ riêng hơn 3 triệu kiều bào trên khắp thế giới đã là một thị trường rộng lớn. “Hãy làm gì để sau này khách du lịch đến Phú Quốc còn được ghé thăm làng nghề và có chút đặc sản khi về” - anh Trịnh Công Phát, chủ cơ sở du lịch “Vườn táo” ở Phú Quốc nói. “ Phu Quoc fish sauce – AOC” là tài sản quốc gia, không thể bị mất. 

VŨ THỐNG NHẤT