Gạo đỏ mọc trên ruộng đồng thiếu ngọt thừa mặn tương lai sẽ mềm cơm hơn và trở thành thương phẩm xuất khẩu với chỉ dẫn địa lý “Gạo đỏ Quảng Điền”. Ước mơ của người dân nơi dải đất dựa lưng vào biển, mặt quay ra phá Tam Giang đang hiện thực khi tỉnh Thừa Thiên - Huế đồng ý cho Hội Nông dân huyện Quảng Điền đăng ký nhãn hiệu sản phẩm gạo đỏ.
Đặc sản cháo gạo đỏ ăn với cá bống thệ kho rim.
Niềm vui nhân đôi
Trồng nơi ruộng nước ngập sâu, chua phèn sáu tháng trời ròng rã thì lúa gạo đỏ mới mẩy hạt. Có lẽ vì thế mà trước đây, người dân sống ven phá Tam Giang thường xuyên đối mặt với thiên tai bão lũ xem cây lúa gạo đỏ là người bạn thủy chung. Mỗi bông lúa nặng hạt thấm đượm bao vui buồn, hy vọng - Phó Chủ tịch UBND xã Quảng Thái, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế Phan Nông mở đầu câu chuyện giống lúa gạo đỏ mà người dân quê ông quen gọi là thứ lúa “trêu ngươi ông trời” cho hạt màu đỏ nâu.
Hơn mười năm trước, phong trào tẩy chay cây lúa gạo đỏ truyền thống sang gieo trồng giống lúa ngắn năng suất bình quân 50 tạ/ha và thu hoạch hai lần trong năm được nông dân các huyện ven phá Tam Giang rầm rộ hưởng ứng khi công trình ngăn mặn đập Cửa Lác cuối nguồn sông Ô Lâu hoạt động. Nhưng tác động biến đổi khí hậu, cuộc chiến mặn ngọt không đơn giản dừng lại ở thành tích đáng vui những năm đầu khi cây lúa lai thường xuyên nhiễm các loại sâu bệnh. Đặc biệt, lúc cây lúa làm đòng ghé bông thường gặp lũ tiểu mãn đổ ngã, ngập sâu trong nước khiến hạt thóc nảy mầm trên bông.
Năm 2010, nhằm đa dạng các loại giống cây trồng trên địa bàn, Trường Đại học Nông lâm Huế giúp một số hộ nông dân xã Quảng Lợi, huyện Quảng Điền về giống, kỹ thuật để phục tráng thử nghiệm giống lúa gạo đỏ. Qua khảo nghiệm, giống lúa này vẫn giữ nguyên được các đặc tính, như thân cao và cứng, phù hợp với điều kiện tự nhiên vùng đất ngập nước nhiễm mặn ven cửa sông, đầm phá. Lúa còn có khả năng chống chịu sâu bệnh rất tốt, không phải sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và hầu như không nhiễm bệnh nên chất lượng gạo tinh khiết được người tiêu dùng ưa thích. Từ thành công ban đầu, ngành nông nghiệp Quảng Điền tiếp tục hỗ trợ người nông dân mở rộng diện tích.
Ông Nguyễn Văn Quang, Trưởng trạm khuyến nông lâm ngư huyện Quảng Điền cho biết, địa phương đang nhân rộng mô hình sản xuất giống lúa gạo đỏ truyền thống trên diện tích 5ha, tập trung 2 xã Quảng Thái và Quảng Lợi. Trồng lúa gạo đỏ năng suất bằng nửa các giống lúa ngắn ngày nhưng bán giá cao hơn từ hai đến ba lần. Mặt khác, gạo đỏ sản xuất theo quy trình an toàn, chi phí sản xuất rất thấp nên hiệu quả kinh tế cao hơn các giống lúa hiện tại.
Niềm vui nhân đôi khi gạo đỏ vừa được Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế Nguyễn Văn Cao cho phép Hội Nông dân huyện Quảng Điền lấy địa danh Quảng Điền làm thương hiệu “Gạo đỏ Quảng Điền”. Đây là đòn bẩy giúp sản phẩm lúa truyền thống địa phương vươn ra trên thị trường. Đồng thời, khuyến khích nông dân tận dụng những thủa ruộng thấp trũng, ngập mặn ven phá Tam Giang mở rộng diện tích trồng lúa.
Đặc sản cháo gạo đỏ
Cuộc sống ngày càng đầy đủ nhưng trong tâm thức nhiều người, nhất là người Huế xa quê vẫn thèm một món ăn dân dã, mang hương vị quê nhà đó là thứ cháo gạo đỏ ăn với cá bống thệ kho rim. Gạo đỏ xay xát còn lớp cám mỏng quanh hạt đem nấu cháo ít nát và giữ được mùi thơm. Trong lúc chờ cháo chín, cá bống thệ bắt nơi dòng nước chảy xoáy sông Truồi làm sạch, mổ bụng tách ruột giữ lại trứng cho vào niêu đất ướp với mắn muối tiêu… Khoảng một giờ sau thêm thịt heo mỡ thái nhỏ đem kho lửa liu riu. Tiếp đó, nêm ớt chín đỏ nguyên trái, rau răm và đường bát chẻ thành viên, đặc biệt là không nêm thêm bột ngọt hoặc ruốc như khi kho các loại cá khác. Khi dọn ra đĩa, thịt cá bống thệ vàng ươm, gần như trong suốt, còn thân cá săn cứng cong hình chữ C, người Huế gọi “cá ngó đuôi”…
Lúc này, nồi cháo gạo đỏ đã chín mở nắp ra, nghe thơm nồng mùi gạo mới. Múc ra tô, gắp vài con cá bống thệ, vừa ăn vừa ngậm mà nghe mùi vị béo ngậy của gạo đỏ, vị mặn ngọt cá bống kho khô như hương lúa quê đồng gió nội nên dân gian mới có câu ca: “Cơm với cá như mạ với con”.
Một số công trình nghiên cứu khoa học gần đây cho thấy, cháo gạo đỏ rất bổ dưỡng tốt cho người già và cả bệnh nhân. Dưới góc độ ẩm thực và dinh dưỡng, món cháo gạo đỏ cá bống thệ kho rim là một món ăn ngon và độc đáo. Vừa đặc hữu địa phương vừa có giá trị dinh dưỡng tốt.
Văn Thắng
