Trong chúng ta, mỗi dịp nhớ về chiến thắng Điện Biên Phủ, dường như không ai không vang lên trong mình những khúc hát: Hành quân xa, Trên đồi Him Lam, Chiến thắng Điện Biên… của nhạc sĩ Đỗ Nhuận. Nhưng để có những bài ca bất hủ này, người nhạc sĩ đã phải sống và sáng tác như thế nào?
Nhạc sĩ Đỗ Nhuận
Có một buổi trong chiến hào Him Lam, khi chính ủy Mạc Ninh, Trung đoàn trưởng Trần Tuyến, Chủ nhiệm chính trị Lê Nam… của Trung đoàn 141, Sư đoàn 312 (đơn vị được giao nhiệm vụ đánh trận mở màn tiêu diệt cụm cứ điểm Him Lam) đang kiến thiết sở chỉ huy chiến đấu, có một người thấp đậm tay chống gậy, quần xắn tới đầu gối, lưng đeo chiếc đàn ghi ta bước vào: “Tôi, cán bộ văn công Tổng cục Chính trị được lệnh tới trung đoàn công tác”. Anh em chưa kịp tay bắt mặt mừng đón chào người nhạc sĩ nổi tiếng, Đỗ Nhuận liền đưa ngay yêu cầu: “Đề nghị ban chỉ huy cho 4 cái xẻng và cho chúng tôi lên vị trí xuất phát xung phong”.
Ngay lập tức, nhạc sĩ cùng tốp văn công của mình được các chiến sĩ đưa ngay xuống vị trí chiến đấu sát bên sông Nậm Rốm. Họ tự tay cầm xẻng đào 4 chiếc hầm đủ đứng, ngồi thoải mái để có thể đàn hát, sau đó lại về ngay đại đội 243 sống cùng các chiến sĩ tiểu đội mũi nhọn, như những chiến sĩ xung kích thực sự…
Chính ủy Mạc Ninh kể, có lần ông xuống đại đội 243, đơn vị chủ công của tiểu đoàn có nhiệm vụ đánh vào cứ điểm 1, thấy anh em đang quây quần xem văn công tổng cục biểu diển. Đỗ Nhuận chít khăn đầu rìu, mặt mũi vẽ râu vẽ ria, tay cầm mõ, quần ống thấp ống cao, trông rất hài hước, đang độc tấu một bài hề mồi. Nội dung bài tấu chế giễu H.Navarre hung hăng. Cứ mỗi lần anh tấu đến đoạn H.Navarre “bí” và giả làm bộ mặt ngây dại, hai bên ria nhảy lên, nhảy xuống, anh em lại giãy lên mà cười…
Sống hòa đồng cùng chiến sĩ ngay trong chiến hào, khi xung trận cầm súng, khi ngớt tiếng đạn bom lại đàn hát động viên tinh thần chiến sĩ, đó chính là cuộc đời của những người nghệ sĩ-chiến sĩ như Đỗ Nhuận.
Chính cuộc sống này đã mang đến cho người nghệ sĩ nhiều tư liệu, nhiều xúc cảm quý giá để làm nên tác phẩm. Trên chặng đường cùng anh em đi vào chiến dịch, ông đã từng sáng tác bài hát nổi tiếng Hành quân xa để khẳng định một chân lý Việt Nam khi sơn hà nguy biến : Đời chúng ta đâu có giặc là ta cứ đi... Và rồi sau những ngày sống trong chiến hào Him Lam, ngay sau khi quân ta tiêu diệt cứ điểm này, Đỗ Nhuận đã có ngay bài bát Trên đồi Him Lam nóng bỏng mùi thuốc súng viết trong chiến hào…
Chuyện kể rằng: Khi chuẩn bị nổ súng tiến công, Đỗ Nhuận cùng nhóm nhạc sĩ đứng trên bờ chiến hào, vừa đàn vừa hát cổ vũ chiến sĩ ở dưới. Trong đoàn quân, có một chiến sĩ nói với ông: “Cố gắng sáng tác nhiều nhé. Chúng mình sẽ có quà tặng văn công”. Người chiến sĩ nói câu ấy không bao giờ trở lại nữa. Đó chính là anh hùng Phan Đình Giót, người đã lấy thân mình lấp lỗ châu mai trong trận Him Lam.
Ngay trong đêm ấy, với những xúc cảm dạt dào, giữa ngổn ngang xác xe pháo quân thù và trong mùi khói của đạn bom còn khét lẹt, người nhạc sĩ - chiến sĩ Đỗ Nhuận đã viết nên bài hát mộc mạc mà nổi tiếng Trên đồi Him Lam: “Hôm qua đánh trận Điện Biên chiến hào xuất kích đồi Him Lam ta tiến vào đột phá… đánh vào đi mở đường thắng lợi ba tháng đổ mồ hôi ta tới đây quyết diệt cho hết quân thù…”.
Bài hát hừng hực khí thế chiến đấu, sôi sục lòng căm thù giặc, nồng nàn tình yêu quê hương đất nước và tình đồng đội, nóng bỏng mùi thuốc súng chiến hào… Qua rất nhiều năm tháng, bài hát này cùng với Hành quân xa và Chiến thắng Điện Biên đã làm nên tên tuổi nhạc sĩ Đỗ Nhuận, và như những âm thanh của lịch sử luôn vang vọng, luôn làm ta sống lại những ngày tháng hào hùng, oanh liệt của một Điện Biên Phủ: “Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”…
Trương Nguyên Việt
