Công đoàn ở doanh nghiệp ngoài quốc doanh: Hoạt động kém hiệu quả - Vì sao?

Trung tuần tháng 7-2009, từ điều tra của Báo SGGP, nhiều sai phạm trong việc đối xử với công nhân (CN) đã được phơi bày tại 3 công ty ở KCX Linh Trung 1, KCX Linh Trung 2 và KCX Tân Thuận. Sau khi sự việc xảy ra, Ban quản lý các KCX và KCN TPHCM (Hepza) đã tổ chức đoàn kiểm tra, xác minh lại những sự việc mà báo đã nêu. Một trong những nguyên nhân dẫn đến sự việc trên diễn ra trong một thời gian dài là do vai trò của cán bộ công đoàn cơ sở còn mờ nhạt.

Cán bộ công đoàn ở đâu?

Sau khi xác định những phản ánh của Báo SGGP là đúng sự thật, mới đây, Hepza đã ra quyết định xử lý 3 doanh nghiệp (DN) vi phạm, đồng thời yêu cầu tổng rà soát việc thực hiện pháp luật lao động tại các DN còn lại trong các KCX-KCN TP. Một điều đáng lưu ý, là cả 3 DN nêu trên đều có thành lập tổ chức công đoàn (CĐ).

Thế nhưng trong một thời gian dài, tất cả những sai phạm nói trên đều không được cán bộ CĐ cơ sở phản ánh với CĐ cấp trên và các cơ quan chức năng. Ngay tại công ty, cán bộ CĐ cũng chưa từng đại diện tập thể CN để làm việc với Ban giám đốc đề nghị khắc phục vì lợi ích của tập thể.

Thậm chí, một trong 3 DN nói trên còn có cả cán bộ CĐ chuyên trách được TP phân công về hoạt động tại DN để tăng cường sức mạnh cho tổ chức CĐ. Câu chuyện tại 3 DN trên chỉ là một ví dụ, cho thấy chất lượng hoạt động của CĐ cơ sở còn rất nhiều hạn chế. Nói cách khác, chức năng nắm bắt tâm tư nguyện vọng và đại diện cho tập thể CN của cán bộ CĐ chưa được thực hiện.

Chủ tịch LĐLĐ TPHCM Nguyễn Huy Cận thẳng thắn nói: “Số cán bộ CĐ cơ sở hoàn thành thật tốt chức trách hiện nay không nhiều. Ngoài một số ít cán bộ có thâm niên, có kinh nghiệm, còn lại phần nhiều chưa biết cách hoạt động. Hiện chỉ có khoảng 50% CĐ cơ sở gọi là biết hoạt động, chứ chưa dám nói là mạnh. Số hoạt động có hiệu quả chỉ chừng 30%”.

Chú trọng giải quyết bức xúc của công nhân

“CĐ cần đổi mới phương thức hoạt động và cách tiếp cận CN, không thể làm việc theo kiểu hành chính 8 tiếng như cơ quan nhà nước được!” - Phó Bí thư Thường trực Thành ủy TPHCM Nguyễn Văn Đua đặt vấn đề, khi đi khảo sát hoạt động CĐ ở KCX-KCN trên địa bàn TPHCM. Thực tế, cán bộ CĐ hầu như có rất ít điều kiện để tiếp xúc với CN.

Anh Nguyễn Văn Đạt, CN KCX Linh Trung 1, cho biết: “Chúng tôi vào xưởng là cắm đầu cắm mặt làm, đi vệ sinh hơi lâu đã bị quản lý la mắng, lấy đâu thời gian trò chuyện hay gặp cán bộ CĐ công ty. Gần cổng KCX cũng có văn phòng CĐ KCX nhưng chỉ mở cửa giờ hành chính. CN vào ca thì văn phòng chưa mở cửa. CN tăng ca tới 8-9 giờ đêm về thì văn phòng đã đóng cửa rồi. Ngày chủ nhật, CN được nghỉ thì văn phòng cũng nghỉ. Cho nên, thường khi nào có chuyện liên quan tới tiền lương, tiền trợ cấp, những chuyện ảnh hưởng lớn tới thu nhập, tới nồi cơm của mình thì CN mới phản ứng bằng cách đình công”.

Thực tế, trong các cuộc đình công, vai trò của tổ chức CĐ chưa thể hiện tốt. Nhiều cán bộ CĐ còn lúng túng, thụ động. Do chưa có cách tuyên truyền, vận động hiệu quả nên CN không nắm được nguyên tắc, trình tự, thủ tục tổ chức đình công.

Ngay cả khi có nắm được trình tự thủ tục theo đúng quy định thì CN cũng khó thể chờ đợi “lệnh” được đình công vì thủ tục quá rườm rà, thời gian quá dài. Bên cạnh đó, có nơi cán bộ CĐ chưa đủ uy tín nên CN chưa tin tưởng vào CĐ, không muốn tham gia CĐ, từ đó làm cho vai trò CĐ suy yếu.

Trước thực tế này, tháng 7-2008, LĐLĐ TPHCM thí điểm thực hiện việc phân bổ sinh viên tốt nghiệp các trường đại học, cao đẳng về làm cán bộ CĐ chuyên trách tại DN có vốn đầu tư nước ngoài trong các KCX-KCN trên địa bàn TPHCM. Sau hơn 1 năm thực hiện, bên cạnh những hiệu quả nhất định đạt được như tăng hiệu quả hoạt động phong trào tại DN, số cán bộ này vẫn chưa thể hiện thật tốt vai trò chức trách của mình.

Nhận định về chất lượng hoạt động của 13 cán bộ CĐ chuyên trách được đưa về các DN đợt đầu tiên, ông Nguyễn Văn Khải, Chủ tịch Công đoàn KCX-KCN TP, cho biết: “Dù hưởng lương của TP, hạn chế tối đa sự lệ thuộc vào chủ DN nhưng các cán bộ này vẫn còn quá mới mẻ với công việc, chưa đủ kinh nghiệm nên vẫn chưa dám mạnh dạn yêu cầu chủ DN thực hiện những yêu cầu của tập thể CN”.

Phải có phương pháp riêng

“Cần phải đổi mới cách thuyết phục công nhân!” - ông Nguyễn Huy Cận, Chủ tịch Liên đoàn Lao động TPHCM, khẳng định như vậy tại cuộc giao ban giữa Thường trực Thành ủy và Đảng ủy cấp trên cơ sở. Hiện nay, hình thức giáo dục, tuyên truyền cho CN vẫn nặng tính giáo điều, khô khan, chưa đi sâu vào thực chất, phù hợp với từng đối tượng, từng hoàn cảnh và môi trường công tác cụ thể. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn tới việc CN ít hiểu về Đảng, chưa có ý thức phấn đấu vào Đảng.

Kinh nghiệm ở những nơi làm tốt cho thấy, tại những nơi này CĐ vận động CN và người lao động hăng hái lao động, cùng chủ DN chăm lo giải quyết những vướng mắc của CN, qua đó giúp DN hoạt động hiệu quả hơn. Khi chủ DN thấy được lợi ích của tổ chức CĐ thì họ tạo mọi điều kiện để CĐ hoạt động hiệu quả. Ngược lại, CĐ cũng có điều kiện làm tốt hơn nhiệm vụ tập hợp rộng rãi CN, bồi dưỡng CN trở thành đảng viên.

Về công việc sắp tới, ông Nguyễn Huy Cận bày tỏ quan điểm: “LĐLĐ TP cho rằng khi hoạt động CĐ hướng tới những chuyện thiết thực liên quan đến quyền lợi của CN thì sẽ được CN ủng hộ. DN ngoài quốc doanh có những đặc thù riêng nên hoạt động CĐ cũng phải có phương pháp riêng. Có thể sẽ không đặt nặng việc tổ chức quá nhiều phong trào mà cần chú trọng đến việc ghi nhận tâm tư nguyện vọng và kịp thời giải quyết bức xúc, kiến nghị của người lao động”.

Theo tin từ LĐLĐ TPHCM, sắp tới LĐLĐ TP xây dựng dự án gắn sinh hoạt CĐ với việc ký kết thỏa ước lao động tập thể. Theo đó, CĐ cơ sở sẽ làm việc với DN để thỏa thuận cơ chế cho CĐ cơ sở sinh hoạt định kỳ với CN. Thời gian sinh hoạt mỗi lần khoảng 1 giờ. Nội dung sinh hoạt chủ yếu là để CN phát biểu ý kiến, phản ánh những tâm tư, nguyện vọng về lương bổng, nội quy, chế độ, trình bày những bức xúc và đề xuất. Sau đó, CĐ sẽ tập hợp ý kiến, lựa chọn những ý kiến xác đáng để làm việc với lãnh đạo DN.

Sơn - Hương