Tín hiệu vui từ những lớp học nhỏ
Theo kết quả giám sát, từ năm 2023 đến tháng 6-2025, nhiều địa phương đã chủ động mở lớp XMC, huy động nhiều người học là đồng bào DTTS tham gia. Năm 2023, huyện Bù Gia Mập mở 1 lớp với 19 học viên người DTTS; huyện Bù Đốp có 1 lớp với 18 học viên; riêng huyện Hớn Quản tổ chức đến 9 lớp, thu hút 194 học viên, trong đó có 118 người DTTS. Nguồn lực dành cho công tác này cũng được quan tâm: UBND tỉnh Bình Phước trước đây đã phân bổ 230 triệu đồng từ Chương trình 1719 cho 2 huyện Bù Đăng và Phú Riềng; riêng huyện Hớn Quản đã được chi hơn 1 tỷ đồng vào năm 2023 và tiếp tục bố trí gần 800 triệu đồng trong năm 2024.
Bức tranh tổng thể cho thấy, trong nhóm tuổi 15-25, tỷ lệ biết chữ toàn tỉnh đạt trên 99%, riêng người DTTS khoảng 98%. Tuy nhiên, trong nhóm tuổi từ 15-60, sự chênh lệch tỷ lệ biết chữ lại khá xa: toàn tỉnh đạt 92,6%; người DTTS đạt khoảng 86,1%. Điều này chứng tỏ, mù chữ vẫn tập trung ở người trưởng thành và trung niên, đặc biệt ở vùng sâu, vùng biên giới, nơi điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều hạn chế. Không ít người dân trong độ tuổi lao động (15-35 tuổi) chưa biết chữ, phần vì phải đi làm thuê xa nhà, phần vì không có thời gian học ban ngày.
Theo Ban Dân tộc HĐND tỉnh Đồng Nai, thời gian qua, công tác XMC đã có nhiều chuyển biến rõ nét, đặc biệt nhận thức của chính quyền cơ sở được nâng lên; các sở, ngành, địa phương đã phối hợp mở lớp, kiểm tra, tổng kết. Cơ sở vật chất và đội ngũ làm công tác phổ cập giáo dục, XMC được củng cố. Tuy nhiên, tỷ lệ mù chữ ở một số xã, thôn vùng sâu vẫn cao; nhân lực phụ trách còn mỏng và kiêm nhiệm; kinh phí chủ yếu trông chờ vào ngân sách Nhà nước; dữ liệu về người DTTS chưa được cập nhật đầy đủ, gây khó khăn cho việc lập kế hoạch và đánh giá hiệu quả. Đời sống kinh tế còn nhiều khó khăn, cư dân phân tán, lao động di cư… là những nguyên nhân khách quan khiến việc mở lớp, duy trì sĩ số gặp trở ngại.
Xây dựng đề án xóa mù chữ trong giai đoạn mới
Giữa bức tranh nhiều gam màu ấy, những câu chuyện cụ thể đã phản ánh sinh động về ý nghĩa nhân văn của chương trình XMC. Một lớp học đặc biệt dành cho đồng bào S’tiêng vào ban đêm ở xã Long Hà (trước đây là xã Long Tân, huyện Phú Riềng, tỉnh Bình Phước) với 35 học viên đã tạo ra phong trào khuyến học sôi nổi nơi vùng quê yên bình. Ba gương mặt được nhắc đến là bà Thị Long (SN 1959), bà Thị Vân (SN 1968, em gái bà Long) và anh Điểu Sen (SN 1988). Cả ba từng không biết chữ và phải nhờ người khác đọc thông báo, điền đơn, ký tên… nhưng nhờ theo lớp XMC mở theo chương trình mục tiêu quốc gia, nay họ đã biết đọc, biết viết cơ bản; mở ra cơ hội hòa nhập, tiếp cận thông tin.
Ông Điểu Điều, Trưởng Ban Dân tộc HĐND tỉnh Đồng Nai, đánh giá: “Công tác XMC cho đồng bào DTTS đã đạt được kết quả quan trọng, nhưng nếu không có quyết tâm chính trị, nguồn lực và dữ liệu chính xác, những khó khăn hiện nay sẽ chỉ được khắc phục từng phần”. Để công tác XMC đạt hiệu quả cao, Ban Dân tộc HĐND tỉnh Đồng Nai đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo xây dựng đề án XMC giai đoạn mới, bảo đảm kinh phí cho phần mềm quản lý, hỗ trợ cán bộ, giáo viên vùng sâu, vùng xa. Với Sở GD-ĐT, cần đổi mới nội dung, phương thức tuyên truyền; điều chỉnh chương trình phù hợp với điều kiện người lao động vùng DTTS; tăng cường kiểm tra, đánh giá hiệu quả thực chất. Với Sở Dân tộc và Tôn giáo, cần xây dựng cơ sở dữ liệu về người DTTS để từ đó đề xuất chính sách sát thực tế.
Trong khi đó, chính quyền cơ sở cần huy động nguồn lực cộng đồng, doanh nghiệp tham gia XMC; tổ chức lớp học phù hợp thời gian sinh hoạt, lao động của người dân; đẩy mạnh truyền thông, khen thưởng người dạy và người học tiêu biểu. Trong đó, tập trung XMC cho nhóm tuổi 15-35 là lực lượng lao động chính, có khả năng lan tỏa và tự nâng cao khi được tiếp cận kiến thức cơ bản.
