Sở An toàn thực phẩm (ATTP) TPHCM vừa khuyến cáo người tiêu dùng không sử dụng một số sản phẩm thực phẩm chức năng (TPCN) đang trong quá trình xác minh, kiểm tra. Cảnh báo này làm dấy lên nỗi lo ngại khi hàng loạt thành phần nguy hại đã bị phát hiện trong nhiều loại trà và thực phẩm giảm cân trước đó.
Chất cấm “quen mặt”
Gần đây nhất, ngày 13-10, Võ Thị Ngọc Ngân (“Ngân 98”) bị khởi tố, bắt tạm giam để điều tra về tội “Sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm”. Cơ quan điều tra xác định, “Ngân 98” đã hợp tác với một số nhà máy tại Hà Nội để đặt gia công các sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe giảm cân.
Kết quả giám định từ Phân viện Khoa học hình sự (Bộ Công an) cho thấy, một số mẫu viên collagen chứa sibutramine và phenolphthalein. Đây là 2 chất thuộc danh mục cấm sử dụng trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm bảo vệ sức khỏe theo quy định của Bộ Y tế.
ThS-Dược sĩ Lê Phước Thành Nhân, Trưởng Khoa Dược, Bệnh viện Lê Văn Thịnh, cho biết, sibutramine từng là một loại thuốc điều trị béo phì nhưng làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, ảnh hưởng đến hệ thần kinh gây lo âu, kích động, ảo giác, thậm chí tổn thương não, đột quỵ. Còn phenolphthalein từng được sử dụng trong thuốc nhuận tràng nhưng gây độc tế bào, tiềm ẩn nguy cơ ung thư, tổn thương nội tạng và có thể gây ra những thay đổi trong DNA.
Tại Việt Nam, năm 2010, Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) ban hành công văn ngưng cấp phép nhập khẩu nguyên liệu sibutramine. Một năm sau, cơ quan chức năng tiếp tục đình chỉ lưu hành và thu hồi toàn bộ các thuốc chứa hoạt chất trên, rút số đăng ký của tất cả các thuốc có thành phần sibutramine.
Thời điểm này, Cục Quản lý thực phẩm & Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) và Cơ quan Y tế châu Âu (EMA) cũng rút toàn bộ thuốc chứa sibutramine khỏi thị trường. Mặc dù vậy, vì hiệu ứng gây chán ăn và giảm cân thần tốc, sibutramine và phenolphthalein vẫn len lỏi trong nhiều loại TPCN.
Trong năm 2025, Cục ATTP (Bộ Y tế) đã cảnh báo cộng đồng sau khi phát hiện chất cấm sibutramine, desmethylsibutramine, didesmethylsibutramine trong viên nang giảm cân Hồng Hạc Phục Linh - một loại thực phẩm bảo vệ sức khỏe. Trước đó, mẫu sản phẩm Dáng xuân Phục linh Gold và Best Slim Collagen cũng dương tính với sibutramine.
Năm 2024, Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) tiếp nhận một ca nguy kịch sau khi sử dụng sản phẩm Detox Táo hỗ trợ giảm cân chứa sabutramine. Tháng 11-2024, thực phẩm bảo vệ sức khỏe TIGI MAX PLUS bị phát hiện chứa 2 chất cấm sibutramine và phenolphtalein. Tháng 12-2022, sibutramine xuất hiện trong sản phẩm giảm cân Poria super model…
Thách thức về quản lý
Theo PGS-TS Phạm Đình Luyến, nguyên Trưởng Bộ môn Quản lý dược, Trường Dược thuộc Đại học Y Dược TPHCM, nguyên liệu sibutramine và các chất cấm vẫn có thể lọt qua biên giới thông qua các đường nhập lậu, xách tay hoặc được ngụy trang dưới dạng hóa chất khác. Thủ đoạn của các cơ sở gian lận là cố tình trộn chất cấm vào sản phẩm sau khi đã được cấp phép công bố nhằm trốn tránh khâu kiểm nghiệm ban đầu, hoặc thường xuyên thay đổi mẫu mã, công thức, tên công ty để né tránh cơ quan quản lý.
“Hành vi trên thường xảy ra ở các cơ sở nhỏ lẻ, không chính thống, hoặc sản phẩm gia công tại các nhà máy không đạt chuẩn", PGS-TS Phạm Đình Luyến phân tích.
Ông cũng cho rằng, quy mô TPCN lưu hành trên thị trường rất lớn, tốc độ ra mắt sản phẩm mới rất nhanh, tạo ra áp lực lớn cho các cơ quan quản lý trong việc giám sát và kiểm nghiệm định kỳ. Hầu hết kết quả phát hiện chất cấm trong TPCN thường dựa trên giám sát chủ động hoặc sau khi có nạn nhân ngộ độc, hay từ các chuyên án điều tra.
Trên thực tế, việc tiếp cận kiểm tra các cơ sở sản xuất, kinh doanh TPCN không dễ dàng. Hồi tháng 5 vừa qua, Sở ATTP TPHCM tiến hành kiểm tra Công ty TNHH Xuất nhập khẩu N-Collagen (thuộc địa bàn quận 8 cũ, nay là phường Phú Định) nhưng địa điểm công ty đã ngưng hoạt động.
Thời điểm đó, Sở ATTP TPHCM không thể lấy mẫu sản phẩm để kiểm nghiệm theo yêu cầu của Cục ATTP.
Tương tự, khi tiến hành kiểm tra, xác minh hoạt động sản xuất, kinh doanh, quảng cáo một số sản phẩm giảm cân do Võ Thị Ngọc Ngân quảng cáo, Sở ATTP TPHCM đã đến các công ty phân phối như Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ Zubu, Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ Ngân 98. Tại thời điểm kiểm tra, công ty không còn hiện diện thực tế tại địa chỉ đăng ký và không thể liên lạc được.
Kiểm định là cách duy nhất để xác định sản phẩm kém chất lượng hay chứa chất nguy hại. Tuy nhiên, năng lực của các trung tâm kiểm nghiệm hiện nay không đồng đều, đôi khi một sản phẩm phải gửi đến nhiều trung tâm mới có kết quả đầy đủ, gây mất thời gian.
Trong khi đó, chi phí kiểm nghiệm cao, thủ tục thanh toán phức tạp, nếu kết quả không phát hiện vi phạm thì ngân sách không có căn cứ để chi trả. Thực tế này khiến nhiều đơn vị ngại kiểm định dù nhận diện được rủi ro trong sản phẩm. Và vì thế, với hơn 3.000 cơ sở sản xuất kinh doanh TPCN và hơn 12.000 sản phẩm đang lưu hành trên cả nước, rất nhiều thách thức về quản lý đang đặt ra.
Bộ Y tế đang hoàn thiện dự thảo nghị định thay thế Nghị định số 15/2018/NĐ-CP theo hướng quản lý nghiêm ngặt hơn đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh thực phẩm; tăng cường phân cấp và loại bỏ các thủ tục rườm rà chồng chéo. Qua đó kỳ vọng sẽ khắc phục được những lỗ hổng trong quản lý và góp phần thanh lọc thị trường TPCN, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.
