Việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là một bước đi quan trọng trong tiến trình cải cách hành chính. Bên cạnh mục tiêu tinh gọn bộ máy, giảm đầu mối quản lý, sự sắp xếp này còn là cơ hội chiến lược sâu sắc: tái cấu trúc không gian phát triển, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa - nơi công nghiệp sáng tạo có thể trở thành động lực tăng trưởng mới, đồng thời lan tỏa sức mạnh mềm từ cấp địa phương ra quốc gia.
Các địa phương sau khi được sắp xếp không chỉ mở rộng về diện tích, dân số và nguồn lực, mà còn mở ra khả năng sử dụng các giải pháp sáng tạo nhằm bảo vệ, phát huy sự đa dạng của các biểu đạt văn hóa, tạo động lực định hình những trung tâm văn hóa - kinh tế mới, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững trên nền tảng bản sắc địa phương. Trong bối cảnh đó, việc tái định vị bản sắc trong không gian sáng tạo quốc gia và quốc tế là vấn đề các địa phương cần quan tâm và có lộ trình, chiến lược.
Điều cần làm đầu tiên là chủ động thiết kế lại bản đồ phát triển công nghiệp văn hóa, tích hợp giữa điểm đến du lịch, di sản, thiết chế văn hóa và cụm sáng tạo nhằm xác định rõ vùng lõi, trục phát triển và sản phẩm đặc thù. Có thể lấy Lâm Đồng làm một ví dụ.
Sau hợp nhất với các tỉnh Bình Thuận và Đắk Nông, Lâm Đồng trở thành địa phương có diện tích lớn nhất cả nước, đồng thời sở hữu không gian văn hóa phong phú, từ cồng chiêng Tây Nguyên, hệ sinh thái rừng - biển, đến các di tích khảo cổ và lễ hội dân gian đặc sắc. TP Đà Lạt, thành viên Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO trong lĩnh vực âm nhạc, hoàn toàn có thể trở thành hạt nhân của hệ sinh thái công nghiệp văn hóa mới, kết nối âm nhạc, du lịch, thủ công mỹ nghệ, nghệ thuật đương đại và truyền thông sáng tạo thành chuỗi giá trị đặc trưng.
Tương tự, Ninh Bình sau hợp nhất với các tỉnh Nam Định và Hà Nam có thể định vị là “đô thị di sản sáng tạo”. Với hệ thống danh thắng Tràng An, nghệ thuật chèo, các làng nghề truyền thống và kiến trúc tôn giáo độc đáo, nơi đây có tiềm năng phát triển mạnh công nghiệp văn hóa gắn với nghệ thuật truyền thống, điện ảnh, thiết kế, thủ công mỹ nghệ và biểu diễn nghệ thuật. Hay như việc hợp nhất TPHCM - Bình Dương - Bà Rịa - Vũng Tàu đã hình thành nên một siêu vùng sáng tạo phía Nam, kết hợp năng lực đô thị sáng tạo với văn hóa công nghiệp, du lịch biển và các hoạt động lễ hội Nam bộ giàu bản sắc và năng động…
Tuy nhiên, quá trình hợp nhất các địa phương cũng đặt ra một số thách thức. Đơn cử như việc Đà Lạt đã được công nhận là thành viên Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO ở lĩnh vực âm nhạc, hay Hội An ở lĩnh vực thủ công và nghệ thuật dân gian, nay từ thành phố được chuyển thành “phường”.
Do đó, rất cần có những giải pháp linh hoạt và kịp thời để đảm bảo duy trì tư cách thành viên của Đà Lạt, Hội An trong mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO. Đồng thời, chính quyền tỉnh mới nên thành lập ban điều hành để tiếp tục triển khai các sáng kiến quốc tế theo đúng lộ trình mà hai đô thị Đà Lạt và Hội An đã cam kết.
Sắp xếp các đơn vị hành chính là cơ hội để các tỉnh, thành phố tái thiết tầm nhìn phát triển, trong đó công nghiệp văn hóa là một trụ cột mới. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền trong quy hoạch và điều phối chiến lược; sự phối hợp chặt chẽ của các sở, ngành; sự đồng hành của cộng đồng sáng tạo, chuyên gia, nhà đầu tư; cùng vai trò lan tỏa của truyền thông…
Nếu được nhìn nhận như một “bàn tay tái cấu trúc” văn hóa vùng, quá trình sắp xếp, hợp nhất các địa phương hoàn toàn có thể thúc đẩy sự hình thành các không gian sáng tạo chiến lược - nơi công nghiệp văn hóa không chỉ giữ gìn bản sắc mà còn trở thành động lực tăng trưởng và định vị thương hiệu trong thời đại sáng tạo toàn cầu.
PGS-TS Nguyễn Thị Thu Phương
Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam
