Bình Thuận được đánh giá là một trong những địa phương có trữ lượng lớn sa khoáng quý giá như Ilmenite, Zircon, Rutile chứa trong nguồn cát đen mà người dân thường gọi là quặng Titan hoặc sa khoáng, chỉ cần đãi thủ công là có thể lấy sản phẩm thô bán với giá khá cao. Thế nhưng, những năm qua Bình Thuận lại đang “khổ sở” vì giàu sa khoáng: không chỉ lo chống nạn khai thác lậu, mà doanh nghiệp được phép khai thác cũng khổ vì hàng không xuất được do văn bản nhà nước không rõ ràng…
- Khai thác lậu: Tràn lan
Một người dân đang khai thác cát đen trái phép tại bờ biển xã Sơn Mỹ huyện Hàm Tân. Ảnh: Huệ Minh
Cái nắng gay gắt dường như không làm giảm “năng suất” lao động của những người khai thác sa khoáng dọc bờ biển thuộc thôn 3 xã Sơn Mỹ huyện Hàm Tân. Tiếng nổ giòn của chiếc máy phát điện đã phá tan bầu không khí yên tĩnh của vùng biển. Vừa xúc cát đổ vào máng đãi, hai cha con ông T. vừa nghe ngóng và nhìn những “đồng nghiệp” đang đãi quặng cách đó không xa. Bỗng nhiên cả bãi biển xôn xao, mọi người vội vã hất cát lấp máng đãi và ôm máy nổ nhảy lên xe máy chạy về hướng huyện Thuận Nam. 5 phút sau, khi lực lượng kiểm tra liên ngành của huyện Hàm Tân xuất hiện trên bãi biển thì chỉ còn những hố cát do người dân vừa đào lên để đãi cát.
Bằng kinh nghiệm chống khai thác cát đen lâu năm, một thành viên của đội dùng tay bới đống cát gần điểm đang khai thác dở dang và thu được tang vật là chiếc máng đãi. Ông Lê Núng, Trưởng phòng Tài nguyên Môi trường huyện Hàm Tân cho biết, trên dọc 12km bờ biển đi qua huyện có rất nhiều điểm có trữ lượng sa khoáng cao, tập trung ở hai xã Sơn Mỹ và Tân Thắng. Trước đây do giá sa khoáng thấp nên ít người quan tâm.
Vài năm gần đây mà đặc biệt từ đầu năm 2006 đến nay, giá sa khoáng cao nên người dân đổ xô đi đãi quặng thay cho nghề nông. Ông Núng nói: “Với một máy phát điện, một máng đãi cùng hai lao động, một ngày có thể kiếm được từ 300.000-500.000 đồng/ngày, vì thế không chỉ dân trong xã mà ở các khu vực khác cũng kéo về khai thác…”.
Không chỉ tại Hàm Tân, gần 200km bờ biển Bình Thuận, tình trạng khai thác sa khoáng diễn ra khá rầm rộ với vài chục điểm mà nổi lên nhất là ở huyện Hàm Tân, thị trấn Lagi, huyện Thuận Nam. Mặc dù tỉnh đã có nhiều văn bản chỉ đạo chính quyền địa phương phải có biện pháp nhưng trên thực tế việc ngăn chặn xem ra chưa hiệu quả. Chỉ riêng huyện Hàm Tân trong quý 1-2007, lực lượng kiểm tra phối hợp với Công an huyện Hàm Tân đã lập biên bản trình UBND huyện tịch thu 48,427 tấn cát đen đang vận chuyển đi tiêu thụ. Theo ông Nguyễn Văn Dũng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Thuận, rất nhiều khu vực có sa khoáng đã được quy hoạch cho các dự án du lịch. Trước đây tỉnh có chủ trương cho khai thác tận thu nhưng sau đó Chính phủ ngưng cấp phép. Tuy nhiên, việc khai thác tận thu vẫn diễn ra bên trong phần đất đã được giao nên việc kiểm tra quản lý gặp nhiều khó khăn.
- Khai thác hợp pháp... cũng khổ
Có trữ lượng sa khoáng ước khoảng 4 triệu tấn, những năm trước đây tỉnh Bình Thuận có chủ trương cho phép khai thác trên quy mô công nghiệp. Lãnh đạo Sở Tài nguyên Môi trường tỉnh Bình Thuận cho biết hiện trên địa bàn tỉnh chỉ có 2 doanh nghiệp đầu tư khá bài bản về công nghệ tách chiết quặng và được Chính phủ cấp phép là Công ty Liên doanh Khoáng sản quốc tế Hải Tinh và Công ty Tân Quang Cường. Thế nhưng thời gian gần đây hai doanh nghiệp này lại đang “kêu trời” vì hàng không xuất được.
Công ty Liên doanh Khoáng sản quốc tế Hải Tinh là một trong hai doanh nghiệp tại Bình Thuận được Chính phủ cấp phép khai thác, chế biến và xuất khẩu quặng khai thác từ cát có chứa sa khoáng và là một trong hai doanh nghiệp có nhà máy tinh chế quặng tốt nhất Bình Thuận. Tuy nhiên, những ngày đầu tháng 6-2007, công ty tồn gần 1.000 tấn quặng các loại trong đó trên 500 tấn quặng Zircon. Giải thích cho việc tồn đọng này, lãnh đạo công ty cho biết: Theo Thông tư 02 ban hành ngày 14-4-2006 của Bộ Công nghiệp thì đến hết tháng 4-2007, các doanh nghiệp không được phép xuất khẩu tinh quặng Zircon ³ 65%, tuy nhiên Bộ Công nghiệp lại chưa có văn bản hướng dẫn được phép xuất khẩu quặng Zircon ở mức bao nhiêu phần trăm. Do đó mặc dù sản phẩm của công ty đã đạt mức tinh chế cao hơn quy định của Bộ Công nghiệp nhưng vẫn không được hải quan cho xuất khẩu.
Ông Nguyễn Văn Dũng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh cũng bức xúc “Chúng tôi đã nhận được báo cáo kiến nghị của các doanh nghiệp về tình trạng này, nhưng do Bộ Công nghiệp chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể nên chúng tôi cũng chỉ biết gửi báo cáo kiến nghị lên bộ…”. Cũng theo ông Dũng, những quy định chưa rõ ràng của Thông tư 02 vô hình trung đã tạo điều kiện cho những đầu nậu khai thác và xuất khẩu lậu hoặc chuyển hàng có độ tinh chất thấp đến các địa phương, doanh nghiệp được phép xuất…
Theo lãnh đạo tỉnh Bình Thuận, hiện hai doanh nghiệp khai thác hợp pháp cát có chứa sa khoáng trên địa bàn tỉnh đang đầu tư hàng triệu USD nhằm xây dựng hệ thống chế biến sâu. Đặc biệt hệ thống chế biến sâu mà Công ty Hải Tinh đang đầu tư trị giá 3 triệu USD. Tuy nhiên vẫn chưa có một văn bản nào của cấp có thẩm quyền quy định mức độ nào là tinh chế hoặc chế biến sâu, thế nào là khoáng sản thô và mức độ nào được phép xuất khẩu “…như vậy vô tình chúng ta đã tiếp tay cho khai thác, xuất khẩu lậu gây thất thu thuế cho nhà nước đồng thời cũng đang làm khó cho những doanh nghiệp muốn đầu tư khai thác bài bản” - ông Dũng nói.
CHIẾN DŨNG
