Ở miền Trung, ngoài những đô thị trung tâm được đầu tư làm đòn bẩy phát triển kinh tế địa phương thì việc xây dựng các đô thị vệ tinh nhằm thu hút đầu tư cũng được chú trọng. Thế nhưng, trên thực tế cho dù đã triển khai gần 10 năm, loại hình đô thị này vẫn chưa thể thành hình hài do khó khăn về vốn, cơ chế.
Từ khu công nghiệp sau chuyển mô hình thành khu kinh tế (KKT), đến nay Dung Quất được xem là một trong những KKT đầu tàu của miền Trung và cả nước. Để tạo lực cho Dung Quất phát triển mạnh hơn nữa, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt điều chỉnh quy hoạch đến năm 2025. Theo đó, Dung Quất là một trong các trung tâm đô thị công nghiệp dịch vụ của vùng kinh tế trọng điểm miền Trung và đương nhiên, Vạn Tường sẽ là đô thị trung tâm của Dung Quất. Thế nhưng…
Vắng lặng
Dù vậy, Dung Quất những năm qua đã phát triển không như kỳ vọng của người dân, chính quyền địa phương. Nếu 10 năm trước đặt chân đến vùng đất này, sẽ bắt gặp ở đó những tuyến đường vừa mới mở rộng thênh thang, phẳng lì ngút tầm mắt trong một KKT rộng bạt ngàn và ồn ào bởi những dự án dồn dập triển khai thì sau 10 năm trở lại, vùng đất này “tệ” hơn dù rằng đâu đó đã có những nhà máy hiện diện đồ sộ, lừng lững mang dáng dấp của một thành phố công nghiệp. Trăn trở này được một cựu lãnh đạo của KKT lý giải: Khi mới thành lập, Dung Quất được Chính phủ trực tiếp quản lý nên nguồn vốn đầu tư cho hạ tầng dồi dào (khoảng 2.500 tỷ đồng), có những cơ chế ưu đãi đặc biệt. Sau khi chuyển về cho tỉnh quản lý, những cơ chế bị thu hẹp dần, nguồn vốn đầu tư cho hạ tầng cũng nhỏ giọt nên những tuyến đường giao thông trong KKT gần như xuống cấp, sửa chữa chắp vá. Khi toàn KKT ít được đầu tư sẽ kéo theo đô thị trung tâm Vạn Tường bị ảnh hưởng.
Khác với cách đây 3 năm, khi Nhà máy lọc dầu Dung Quất trong quá trình triển khai, hầu hết những khu lán trại, khu nhà ở cho công nhân đều được xây dựng trong khu đô thị Vạn Tường, xa lắm cũng là vùng ven. Vậy nên, nơi đây luôn nhộn nhịp. Từng tốp công nhân tan ca cười nói rộn ràng, tiếng máy móc thi công vang vọng, ánh đèn trên đường hay trên công trường lung linh khi về đêm. Một đô thị dù chưa thành hình hài nhưng như vậy cũng đã củng cố lòng tin cho lãnh đạo tỉnh này về một thành phố công nghiệp trong tương lai. Vậy nhưng, khi nhà máy lọc dầu hoàn thiện, lực lượng lao động có lúc lên đến 17.000 người rút hết, những dự án đang thi công gặp khủng hoảng kinh tế ngưng trệ nhường chỗ cho những khu lán trại bỏ hoang, những khu nhà dịch vụ phục vụ cho cư dân đô thị dang dở, khu sân golf ngày nào phục vụ giải trí cho chuyên gia nước ngoài giờ hoang tàn, đổ nát, những đàn bò nhởn nhơ gặm cỏ… Những tuyến đường giờ trở nên vắng lặng, hiu hắt. Những ước mơ về cư dân đô thị của những nông dân chân lấm tay bùn nơi đây giờ trở nên xa ngái.
Ông Nguyễn Long Bàn (78 tuổi), xã Bình Trị (nơi đặt đại bản doanh của đô thị Vạn Tường), móm mém thâm thúy rằng: “Nghe xây dựng thành phố lâu lắm rồi. Nhưng mỗi khi lên làm giấy tờ cho con đi học hay công chứng các giấy tờ khác đều phải lên UBND xã. Không biết là xã thuộc thành phố hay thành phố thuộc xã”. Còn chủ tịch UBND xã Bình Trị cũng chẳng sốt sắng gì vì ông biết có là thành phố công nghiệp thì người dân của xã vẫn phải ra đồng cấy cày, ra khơi bắt cá nên hờ hững: “Thông tin đô thị Vạn Tường chúng tôi nghe lâu lắm rồi, qua hai ba đời chủ tịch. Nhưng để đến ngày trở thành cư dân ấy thì lâu lắm. Vậy nên, chúng tôi động viên bà con cứ yên tâm sản xuất, mai mốt có thành thành phố thì hãy “hãnh diện” sau”!
Do không có nguồn cung nên khu nhà hàng, khách sạn vui chơi giải trí đang được xây dựng trong khu đô thị Vạn Tường đành bỏ dở, hoang phí. Ảnh: H.Minh
Ngổn ngang
Có lẽ khi đề xuất Vạn Tường là thành phố công nghiệp, Quảng Ngãi cũng như một số bộ ngành khi bảo vệ và trình Chính phủ đều căn cứ vào số lượng dự án thu hút đầu tư, tổng thu nhập và quy mô dân số… Cũng đúng thôi, bởi những năm trước các dự án đổ về Dung Quất rất nhiều. Nườm nượp nhà đầu tư đến tìm hiểu cơ hội đầu tư, những dự án lớn nhỏ được rộn ràng cấp phép... Cái tên Dung Quất được nhắc đến liên tục, lan truyền như những đợt sóng ra tận nước ngoài. Đã có lúc, KKT này đón hơn 120 dự án với số vốn đầu tư hơn 12 tỷ USD, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài cao nhất so với các KKT khác trong cả nước. Đùng một cái, khủng hoảng tài chính như một cơn bão xuất hiện càn quét, Dung Quất cũng không nằm ngoài rìa “bão” đó. Số dự án đến đăng ký, chấp thuận đầu tư ít triển khai, số dự án thu hồi lại nhiều. Nhà máy mới chưa thành hình nên chưa hút được lao động mới tới định cư, trong khi lượng lao động sau khi tham gia thi công các dự án xong di chuyển đi các vùng, miền khác để lại khoảng trống lớn về dân số.
Theo thống kê chưa đầy đủ của Ban Quản lý KKT Dung Quất, trong hai năm 2011-2012, số lượng dự án được cấp phép ít hơn số dự án bị thu hồi. Riêng năm 2012, có 5 dự án với tổng số tiền khoảng 650 tỷ đồng bị rút giấy phép, thu mặt bằng. Bên cạnh đó, đang tiếp tục xem xét thu hồi giấy chứng nhận đầu tư trong đầu năm 2013 đối với 9 dự án bất động sản và dịch vụ đã chậm hơn 12 tháng so với tiến độ được cấp phép và không còn khả năng tiếp tục xây dựng. Trong năm 2011, cơ quan này cũng đã thu hồi 12 dự án thuộc lĩnh vực dịch vụ, thương mại, cảng biển... với tổng vốn đầu tư hơn 1.650 tỷ đồng... Đó là những tín hiệu không mấy sáng sủa, thậm chí là lực cản rất lớn để Quảng Ngãi đưa Vạn Tường thành thành phố công nghiệp như chủ trương của Chính phủ.
Những nỗ lực từ cấp lãnh đạo Nhà nước, tỉnh Quảng Ngãi trong chuỗi công tác xúc tiến đầu tư đã kéo về được một nhà đầu tư khổng lồ đến từ quốc đảo sư tử - Singapore. Dự án nhà máy nhiệt điện do Tập đoàn Sembcorp đầu tư, công suất 1.200MW, dự án KCN Việt Nam - Singapore (VSIP) quy mô lên đến 1.200ha với tổng vốn đầu tư hơn 3 tỷ USD… sau hai năm đàm phán sẽ bắt đầu khởi động trong quý 2 năm nay. Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ngãi Võ Văn Thưởng từng nói rằng, giữa lúc kinh tế khó khăn, việc Sembcorp chọn và quyết định đầu tư tại Quảng Ngãi đã chứng minh đây là “đất lành” và việc Quảng Ngãi kéo về được Sembcorp là một nỗ lực vượt bậc. Vì vậy, Quảng Ngãi sẽ làm hết mình để tạo mọi điều kiện thuận lợi, tạo ra “con đường” thông thoáng nhất cho việc khởi động và thi công các dự án này. Tất nhiên, ý đồ của vị bí thư này cũng như lãnh đạo Quảng Ngãi còn ở phía sau nữa. Là khi dự án này triển khai, lượng lao động sẽ đến, các chuyên gia nước ngoài cũng có nhu cầu ăn ở, sinh hoạt tại đây. Những khu nhà ở cao cấp từ thành phố Vạn Tường đến TP Quảng Ngãi được xây dựng phục vụ họ sẽ là nền móng vững chắc cho một đô thị công nghiệp trong tương lai không xa.
“Và hơn thế nữa, KKT Dung Quất được mở rộng là bước đà đầu tiên thuận lợi. Tuy nhiên, để Dung Quất phát triển đúng hướng, bài toán thu hút đầu tư vẫn là bài toán khó. Trong khi đó, muốn có nhà đầu tư, phải có mặt bằng sạch, hạ tầng tốt, lao động dồi dào… Mà các yếu tố này hiện nay Dung Quất cũng như các KKT khác đang vấp phải. Sắp tới, Quảng Ngãi sẽ mạnh mẽ làm các vấn đề này” - ông Võ Văn Thưởng khẳng định.
Hà Minh
