Hơn 900 hợp tác xã (HTX) vận tải đang hoạt động, với số lượng phương tiện gần 60.000 chiếc, chiếm 56,4% tổng số phương tiện toàn quốc, thế nhưng thực trạng về hoạt động của các HTX vận tải được đưa ra tại hội nghị sơ kết 3 năm thực hiện Kết luận 56-KL/TW năm 2013 của Bộ Chính trị do Bộ GTVT tổ chức ngày 20-4 đã khiến không ít người phải giật mình.
Điều bất ngờ thứ nhất là sau gần 2 năm Luật HTX có hiệu lực, đến thời điểm này, hầu hết các HTX vận tải đều vẫn đang hoạt động theo Luật HTX cũ. Các HTX chủ yếu được thành lập theo mô hình dịch vụ hỗ trợ, tài sản phương tiện do thành viên đóng góp và tự quản lý. Điều đó có nghĩa là, tuy HTX có tư cách pháp nhân nhưng chỉ đóng vai trò trung gian để giải quyết thủ tục với cơ quan quản lý, ban giám đốc không có quyền sở hữu phương tiện, do vậy, hiệu lực điều hành không cao. Đại diện Tổng cục Đường bộ Việt Nam đã thừa nhận, hầu như người quản lý các HTX không có bất cứ tác động quản lý nào đến lái xe, mọi yêu cầu quản lý đều bị vô hiệu hóa. Vì vậy, việc triển khai các quy định quản lý vận tải của nhà nước đang gặp rất nhiều khó khăn. Điều bất ngờ thứ hai, cũng là hệ quả của điều bất ngờ thứ nhất, đó là sự tồn tại của hàng loạt các HTX “nhiều không”: không xây dựng được thương hiệu; không xây dựng và duy trì được chất lượng dịch vụ; không quản lý được phương tiện, người lái xe; không xử lý được khi phương tiện vi phạm các quy định về ATGT, không quản lý được các điều kiện về ATGT theo quy định…
Theo lý giải của các đại diện HTX, sở dĩ có tình trạng này là vì quan niệm của xã hội, nhận thức của nhiều cấp lãnh đạo vẫn chưa thực sự coi trọng vai trò của mô hình HTX, chưa coi HTX là mô hình có thể đem lại hiệu quả kinh tế cao nên chưa có sự quan tâm, tạo điều kiện. Thực tế cho thấy, hầu hết các HTX vận tải đều đang phải đối mặt với những vấn đề khó khăn chung, 40% HTX không có mặt bằng để làm văn phòng, bến bãi, hiếm có HTX được tiếp cận các chính sách, chế độ ưu đãi về vốn. Thậm chí, ông Trần Đỗ Liêm, Chủ tịch HĐQT HTX Vận tải Rạch Gầm (Tiền Giang) đã phải chua chát nhận xét, nhiều văn bản ưu đãi về thuế, vay vốn đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ thường “quên” không có HTX, lại phải chờ hướng dẫn thêm, gây thiệt thòi cho kinh tế HTX. Bên cạnh đó, ngay bản thân xã viên cũng chưa nhận thức đúng và đầy đủ về mô hình HTX kiểu mới. Chính vì thế, các xã viên lâu nay chỉ quan tâm đến hiệu quả kinh doanh và làm ăn theo kiểu chụp giật, không tính chuyện dài hơi, vì sợ tốn kém nên cố tình bỏ qua các quy định về an toàn, dẫn đến tiềm ẩn nhiều nguy cơ tai nạn giao thông.
Để các HTX vận tải phát huy được hiệu quả, đại diện các HTX đã đề xuất ban hành chính sách ưu tiên, giảm thuế thu nhập, hỗ trợ vốn, giảm lãi suất cho vay để các HTX có điều kiện đổi mới phương tiện. Ngoài ra, các HTX cũng đang rất “khát” nguồn nhân lực qua đào tạo, mà muốn có nguồn nhân lực này, các cơ quan chức năng cần sớm ban hành văn bản chỉ đạo về đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cho người lao động. Thứ trưởng Bộ GTVT Lê Đình Thọ cam kết sẵn sàng đối thoại, kịp thời tháo gỡ khó khăn để tạo điều kiện cho các HTX vận tải hoạt động. Mục tiêu trước mắt là, 100% cán bộ quản lý HTX sẽ được đào tạo tập huấn công tác quản lý; các HTX vận tải hiện có sẽ được ưu tiên để tăng quy mô, bổ sung nguồn lực; phấn đấu mức tăng trưởng vận tải của mô hình này đạt 10%/năm. Đặc biệt, sẽ tập trung nâng cao dịch vụ vận tải, nâng cao hệ số an toàn cho phương tiện trước khi hàng loạt tuyến quốc lộ quan trọng được nâng cấp, cải tạo hoặc xây mới được đưa vào khai thác.
Làm thế nào để các HTX hoạt động hiệu quả, đây thực sự không là phải vấn đề riêng của ngành GTVT. Thực tế cho thấy, mô hình HTX ở nhiều ngành, nghề cũng đang gặp những khó khăn tương tự, khó khăn cả về nội tại cũng như cơ chế chính sách. Việc tìm cơ chế thúc đẩy mô hình HTX cũng là nỗi trăn trở của các cấp, các ngành lâu nay nhưng dường như vẫn chưa tìm được một hướng đi thích hợp. Tuy nhiên, đổi mới như thế nào, mục tiêu cụ thể ra sao, cơ chế hỗ trợ đến đâu là điều mà các HTX đang rất mong chờ. Được biết, từ thực tế khảo sát các HTX trên cả nước, sắp tới, Trung ương MTTQ Việt Nam sẽ có những kiến nghị lên Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ những giải pháp phát triển HTX trong tương lai.
BÍCH QUYÊN
