Liên hoan phim (LHP) quốc gia luôn là cột mốc đánh dấu, nhận diện nấc thang tiến triển trên con đường tiến tới mục tiêu hoàn thiện của nền điện ảnh - truyền hình dân tộc. LHP Việt Nam lần thứ 19 vừa diễn ra tại thành phố mang tên Bác ghi rõ nét dấu ấn nội hàm tiêu chí “Dân tộc - nhân văn - sáng tạo - hội nhập”. Với số lượng tăng cao so với các kỳ liên hoan trước: 26 phim truyện, 33 phim tài liệu, 10 phim khoa học và 23 phim hoạt hình đã tham gia chính thức và được trình chiếu rộng rãi trong khuôn khổ hoạt động của LHP.
Hai năm qua, phim truyện được sản xuất khá đều đặn và được nâng cao dần chất lượng, trong đó đề tài đương đại chiếm vị trí trung tâm. Những mảng đời sống động ngập tràn kỷ niệm trong Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, tấm gương yêu sống của Chàng trai năm ấy khi vướng bệnh hiểm nghèo, những long đong đau quặn trong Cuộc đời của Yến khi bị ép buộc tảo hôn, hoặc như những góc sống ẩn khuất trong Lạc giới đồng tính, trong trạng thái tâm lý khác thường ở Đập cánh giữa không trung… cho thấy các tác giả tìm tòi khai thác sâu thế giới nội tâm của nhiều loại nhân vật ở những hoàn cảnh, trạng thái khác nhau, xây đắp khá đầy đặn một số hình tượng mang ý nghĩa điển hình. Đề tài lịch sử cách mạng được quan tâm thích đáng. Đề tài hậu chiến với bao băn khoăn, hy vọng vươn lên được thể hiện rõ nét trong Những đứa con của làng, Cánh rừng không yên ả.
Ở thể loại, dường như đang diễn ra sự dịch chuyển đáng lưu tâm: phần lớn tác giả chọn tâm lý xã hội làm khuôn khổ diễn đạt thay vì hành động, kinh dị, hài như đã từng tạo thành trào lưu ở thời gian trước. Hiện tượng chuyển hướng này phù hợp với khả năng chế tác hiện có và là một cách thay đổi món ăn cần thiết cho công chúng. Tuy nhiên, chất lượng phim truyện 2 năm qua vẫn chưa thực sự được nâng lên để có thể thiết lập đẳng cấp mới cao hơn, điều đột phá mà điện ảnh nước nhà đang trông chờ để nâng cấp sáng tác - chế tác cũng như phổ biến - kinh doanh điện ảnh. Bởi bên cạnh những tác phẩm nổi bật, vẫn hiện diện một loạt tác phẩm, trong đó chủ đề không được tập trung đào sâu, nhân vật chính chìm lặng và thủ pháp thể hiện cũ rích, nhàm chán. Nhu cầu phát triển tự thân của điện ảnh nước nhà cũng như nhu cầu thưởng thức của công chúng cần được hướng vào những đề tài cấp thiết của đời sống sôi động đang vươn lên. Phương châm, mục tiêu sáng tác luôn cần hướng về tâm điểm chân - thiện - mỹ, cất cao tiếng nói của người dân, hòa hứng thú cá nhân vào hứng thú của cộng đồng, đem lại lợi ích cho xã hội.
Phim tài liệu đã đem đến LHP một xung lực mới, mạnh mẽ và thuyết phục. Với mặt bằng đề tài trải rộng từ lịch sử dân tộc, lịch sử chiến tranh cách mạng, chân dung các tấm gương tiêu biểu đến đấu tranh giữ gìn biển đảo, hậu quả chất độc da cam; từ lễ hội văn hóa dân tộc, những cách làm ăn mới đến thân phận người tù… Điện ảnh tài liệu bao quát nhiều mặt của đời sống xã hội hôm qua cũng như hôm nay. Có không ít tác phẩm đạt chuẩn thể hiện loại hình trong cấu tứ chủ đề, biện luận sắc sảo, biến tác phẩm thành diễn đàn phát ngôn, quảng bá hiệu quả.
Phim khoa học tuy chưa đạt số lượng lớn, song cho thấy triển vọng phát triển mới trong tương lai không xa. Tránh được sơ giản, đơn điệu, dễ dãi. Phần lớn phim khoa học được chế tác tận tâm, công phu, chính xác, đưa đến nhiều thông tin khoa học cần thiết và thú vị. Có thể khẳng định, đó là những tiến bộ đáng ghi nhận đối với phim khoa học trong kỳ LHP này.
Phim hoạt hình tiếp tục truyền thống sáng tạo phục vụ trẻ em với những nét tạo hình mới mẻ đáng yêu, tận dụng kỹ thuật hiện đại. Tuy nhiên, cần đầu tư nhiều hơn nữa nhằm làm giàu ý tưởng thể hiện trên cơ sở nâng cao giá trị chất liệu văn học. Đồng thời cần mở rộng khuôn khổ hoạt động của phim hoạt hình sang các đối tượng khác ngoài trẻ em.
Trước mắt, trên đà mới, các nghệ sĩ cùng cơ quan quản lý cần tiếp tục quan tâm đúng mức đến đề tài, chất liệu xây dựng nhân vật trung tâm, thủ pháp thể hiện ngôn ngữ của nghệ thuật điện ảnh hiện đại, cùng hiệu ứng tích cực đối với xã hội nhằm thúc đẩy sáng tác đạt chất lượng và hiệu quả xã hội cao hơn nữa. Đặc biệt, trong tình hình hiện nay, cần quyết liệt đề ra giải pháp khả thi mở rộng chu trình và cường độ quảng bá phim tài liệu, khoa học, hoạt hình trên mọi phương tiện phổ biến: rạp chiếu, sóng truyền hình, hệ thống trường học, công sở, nhà máy… nhằm tận dụng, phát huy cao độ lợi ích to lớn, trực tiếp, thiết thực mà loại hình nghệ thuật này có thể đem lại.
TRẦN LUÂN KIM
