Hơn một thế kỷ không ngừng kế thừa và phát triển, mỹ thuật Sài Gòn - TPHCM đã tạo nên nhiều thành tựu nổi bật. Tuy nhiên, để xứng tầm quy mô của một TP lớn, năng động bậc nhất cả nước, ngành mỹ thuật TPHCM cần phải được đầu tư, nâng chất sáng tạo bằng những giải pháp mang tính chiến lược, lâu dài. Đây là một trong những vấn đề được đặt ra tại hội thảo “Mỹ thuật Sài Gòn - TPHCM” vừa diễn ra tại TPHCM, do Hội Mỹ thuật Việt Nam và Hội Mỹ thuật TPHCM phối hợp tổ chức.
Hơn trăm năm truyền thống
Ngay từ đầu thế kỷ XX, Nam bộ đã có những trường mỹ thuật để dạy những nghề liên quan đến mỹ thuật ứng dụng. Mở đầu là Trường Bá nghệ Thủ Dầu Một, thành lập năm 1901 tại Bình Dương. Tiếp đó là Trường dạy nghề Biên Hòa, chủ yếu đào tạo các ngành nghề liên quan đến mỹ thuật, mỹ nghệ phục vụ đời sống. Từ năm 1913, ở Sài Gòn đã có Trường Mỹ thuật Gia Định - là trường duy nhất của Việt Nam được xếp vào bậc chuyên nghiệp đệ nhất cấp.
Qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nhiều lớp họa sĩ của trường đã trở thành những chiến sĩ ra chiến trường, tay cầm súng, tay cầm cọ. Ngày đất nước thống nhất, mỹ thuật Sài Gòn - TPHCM tập trung một lực lượng hùng hậu: Các nghệ sĩ từ chiến khu ra, từ miền Bắc vào và lực lượng họa sĩ tại Sài Gòn... Lực lượng này được đào tạo từ nhiều nguồn: miền Bắc, Liên Xô, Ba Lan, Tiệp Khắc, CHDC Đức, Trung Quốc, miền Nam, Pháp, Mỹ, Italia, Nhật, Anh.. Đây là nét đặc trưng riêng và góp phần cho mỹ thuật Sài Gòn - TPHCM phát triển sâu rộng sau này. Nếu như trước năm 1975, đa số các tác phẩm mỹ thuật là ký họa thì sau khi hợp nhất, lực lượng nghệ sĩ và tài năng nghệ thuật của Sài Gòn - TPHCM được nâng lên: Quy mô tác phẩm bắt đầu lớn hơn, chất lượng sâu hơn, đề tài phong phú hơn, hình thức thể hiện đa dạng hơn.
Công chúng thưởng lãm một triển lãm tại Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM.
Từ năm 1981, giai đoạn mà cả nước chuyển mình đổi mới, thoát khỏi cơ chế quan liêu, bao cấp, Hội Mỹ thuật TPHCM ra đời với gần 300 thành viên. Năm 1986, chính sách mở cửa hội nhập của nhà nước trở thành liều thuốc hồi sinh trên tất cả các lĩnh vực trong đó có văn hóa nghệ thuật. Triển lãm mỹ thuật xuất hiện, tiếp đó là các triển lãm chuyên đề, triển lãm mỹ thuật quốc tế, triển lãm cá nhân và sự ra đời của ngành mỹ thuật ứng dụng. Bên cạnh đó, sự đầu tư kinh phí của nhà nước, sự hỗ trợ, tìm tòi sưu tập của các nhà sưu tập tranh tư nhân đã khích lệ nghệ sĩ sáng tạo. Đến nay, Hội Mỹ thuật TPHCM phát triển chuyên sâu đến 10 lĩnh vực, với hệ thống các CLB: Họa sĩ trẻ, Họa sĩ nữ, Họa sĩ cao tuổi, Họa sĩ kháng chiến - cựu chiến binh, Gốm mỹ thuật, Sơn mài Sài Gòn, Đồ họa… Đặc biệt, ở TPHCM là nơi duy nhất có CLB mỹ thuật người Hoa và người yêu tranh thủy mặc.
Phát triển là vậy, nhưng thực tế trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay, việc đầu tư cho một đô thị lớn, năng động nhất nước như TPHCM, nhất là trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật vẫn còn nhiều điều đáng suy ngẫm.
Để mỹ thuật đi vào cuộc sống
Họa sĩ Uyên Huy, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TPHCM nhìn nhận, so với những đầu tư của nhà nước để kích thích phát triển kinh tế thì sự đầu tư về văn hóa giáo dục, văn hóa nghệ thuật chưa tương xứng, từ đó đã phát sinh nhiều bất cập. Vấn đề cấp bách nhất hiện nay theo ông là TPHCM chưa có hệ thống bảo tàng mỹ thuật được xây dựng mới, đúng chuẩn, hiện đại và mang tính chuyên nghiệp cao. Hàng trăm tác phẩm của anh em nghệ sĩ sau các trại sáng tác không có chỗ trưng bày, chỉ triển lãm một lần rồi đành… xếp vào kho. Hoạt động giao lưu, triển lãm với bạn bè quốc tế hàng năm có nhiều nhưng anh em nghệ sĩ, họa sĩ chưa có nhiều điều kiện tham gia, nếu có cũng chỉ mang tính nhỏ lẻ, không đáng kể.
Ở một góc độ khác, ông Vương Duy Biên, Thứ trưởng Bộ VH-TT-DL cho rằng, có nhiều triển lãm quy mô lớn, trưng bày những tác phẩm rất giá trị, tổ chức ở bảo tàng hoành tráng nhưng đáng buồn là khán giả chỉ đông vào ngày khai mạc, những ngày còn lại thì vắng tanh. “Tôi cũng đang băn khoăn cho cuộc triển lãm điêu khắc 10 năm sắp tới đây, lại là cảnh đông vui ngày khai mạc, chỉ có anh em trong giới chúc mừng nhau là chính?”, ông Biên tâm tư. Làm thế nào để tác phẩm, sản phẩm mỹ thuật đi vào cuộc sống và thu hút công chúng, làm thế nào để các cuộc triển lãm mỹ thuật hấp dẫn khán giả, công chúng trẻ như lĩnh vực biểu diễn… rõ ràng không chỉ là nỗi băn khoăn của những người trong giới.
Họa sĩ Trần Khánh Chương - Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam nhận định: “TPHCM là địa phương năng động sáng tạo, nơi tập hợp nhiều nghệ sĩ, họa sĩ giỏi trong cả nước, cũng là đơn vị luôn tiên phong trong nhiều chính sách đầu tư. Chúng tôi mong rằng sắp tới, lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, nhất là mỹ thuật sẽ được quan tâm hơn, có những giải pháp chiều sâu và khả thi hơn để phát triển xứng tầm một thành phố lớn”. Ông còn cho biết thêm, trong tương lai, bất cứ tỉnh thành nào thành lập được Bảo tàng mỹ thuật, Hội Mỹ thuật Việt Nam sẵn sàng hỗ trợ về tổ chức chuyên môn cũng như tác phẩm trưng bày.
MINH AN
