Từ radio rè đến kỷ nguyên số hóa
Trong ký ức của nhiều ngư dân lớn tuổi, những đêm biển động thường gắn với chiếc radio nhỏ đặt trên nóc cabin, tiếng rè rè xen lẫn giọng đọc khàn khàn của phát thanh viên. Tin bão đến chậm, sóng yếu thì mất tín hiệu, mọi người chỉ biết ngửa mặt nhìn trời mà đoán.
“Ngày trước, đi biển cứ như đánh cược với may rủi. Sóng to hay nhỏ chỉ nghe radio, mà nhiều khi nghe xong cũng chẳng chắc ăn,” ông Nguyễn Văn Tám (62 tuổi, ngụ phường Phan Thiết), vừa khâu lại tấm lưới rách vừa kể.
Giờ thì khác hẳn. Trên boong thuyền cũ kỹ, cạnh đống phao lưới, một chiếc điện thoại đặt trong túi ni lông chống nước sáng lóa màn hình. Chỉ cần vài thao tác, bản đồ hải lưu, hướng gió, dự báo sóng lớn hiện rõ. Không chỉ là chuyện mưu sinh, smartphone còn xóa bớt khoảng cách.
Đêm khuya ngoài khơi, sóng vỗ đều đều vào mạn thuyền, ngư dân trẻ như anh Trần Văn Phúc (ngụ phường Mũi Né) lại ngồi dựa vào cabin, mở video call. “Nhìn mặt con gái đang học bài, nghe vợ hỏi thăm, tự nhiên thấy đỡ nhớ nhà. Hồi xưa, đi cả tháng trời, nhớ thì chỉ biết ngồi hát cho đỡ buồn”, anh Phúc chia sẻ rồi cười.
Giữa khơi xa, có khi nhiều ngư dân trẻ còn quay vài đoạn clip ngắn mô tả cảnh kéo lưới cá bạc lấp lánh dưới ánh trăng, cảnh nhóm ngư dân vừa làm vừa hát nghêu ngao, rồi đăng tải lên mạng xã hội. Những đoạn clip mộc mạc bất ngờ thu hút hàng trăm ngàn lượt xem.
Ngư dân trẻ Nguyễn Minh (ngụ xã Vĩnh Tân), kể: “Tui chỉ đăng chơi thôi, ai dè nhiều người thích, bảo xem thấy thú vị và gần gũi. Thế là tôi thành TikToker, YouTuber hồi nào không hay”.
Đến cảng cá Phan Thiết hôm nay, khác với cảnh chen lấn mặc cả ồn ào ngày trước, giờ nhiều mối hàng thu mua hải sản đã “đặt cọc” từ khi tàu thuyền còn ngoài khơi. Trong tay ngư dân, điện thoại rung liên tục, màn hình nhấp nháy tin nhắn Zalo, Facebook.
Anh Nguyễn Văn Quang (42 tuổi, ngụ phường Phan Thiết) vừa kéo thúng cá nục vào bờ, vừa đưa ra chiếc điện thoại ướt sũng vì sương biển, nói: “Toàn bộ số hải sản hôm nay đánh bắt được khách hàng đã đặt online hết rồi. Khi bắt được hải sản, tôi chụp hình, quay video gửi cho bạn hàng để “chốt đơn”. Thế nên, nhiều khi cá, mực còn nằm dưới khoang mà đã bán hết sạch”.
Tận dụng sự phát triển của công nghệ số, không ít ngư dân tranh thủ ngay trên thuyền, khi cá vừa kéo lên, quay video rồi gửi cho thương lái. Có người còn livestream, đưa cảnh cá, mực, tôm nhảy lách tách ngay trên boong tàu. Cứ thế, một “chợ cá online” hình thành ngay giữa làng chài.
Không lo vi phạm IUU
Ngoài việc dẫn đường trên biển, buôn bán hải sản hiệu quả, kết nối tình thân, smartphone còn trở thành trợ thủ đắc lực của ngư dân trong việc phòng, chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU).
Theo Sở NN-MT tỉnh Lâm Đồng, nhằm khắc phục những tồn tại theo khuyến nghị của Ủy ban châu Âu (EC) về chống IUU, năm 2024, địa phương đã triển khai và đưa vào sử dụng phần mềm hệ thống truy xuất nguồn gốc thủy sản điện tử (eCDT VN). Đây được xem là công cụ đặc biệt quan trọng trong minh bạch hóa hoạt động khai thác, góp phần hiện thực hóa mục tiêu gỡ bỏ “thẻ vàng” IUU.
Với phần mềm eCDT VN được tích hợp ngay trên chiếc điện thoại thông minh có kết nối internet của ngư dân, mọi khâu từ kiểm soát tàu cá ra, vào cảng, khai báo sản lượng, ghi nhật ký khai thác, đến cấp giấy biên nhận, xác nhận và chứng nhận nguồn gốc thủy sản đều được số hóa, minh bạch và rút ngắn thời gian xử lý.
“Trước đây, việc khai báo giấy tờ mất nhiều thời gian, nhiều khi ghi thiếu hoặc sai. Giờ chỉ cần thao tác trên điện thoại, thông tin lưu trữ rõ ràng, chính xác. Chúng tôi cũng yên tâm hơn khi biết nguồn gốc thủy sản được chứng nhận đúng quy định”, ngư dân Nguyễn Văn Bình (ngụ phường Mũi Né) chia sẻ.
Không chỉ thuận tiện cho ngư dân, hệ thống còn giúp lực lượng chức năng quản lý hiệu quả sản lượng thủy sản bốc dỡ tại cảng, kịp thời phát hiện sai lệch, ngăn chặn tình trạng khai thác bất hợp pháp.
Ông Nguyễn Thanh Thu, Trưởng Ban quản lý cảng cá Phan Thiết (tỉnh Lâm Đồng), cho biết: “Sau 1 năm triển khai phần mềm eCDT VN, ngư dân địa phương đã quen thao tác trên điện thoại thông minh. Sau khi ngư dân tải phần mềm về điện thoại, chúng tôi sẽ hướng dẫn để họ sử dụng, từ đó giúp việc khai báo đầy đủ, chính xác, góp phần phòng, chống IUU hiệu quả”.
Thực tiễn cho thấy, việc triển khai eCDT VN không chỉ đơn thuần phục vụ yêu cầu gỡ “thẻ vàng” mà còn nâng cao hình ảnh, uy tín thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Khi công cụ này được vận hành đồng bộ, minh bạch và hiệu quả, ngành thủy sản sẽ có thêm cơ hội mở rộng thị trường, nâng cao giá trị xuất khẩu.
