Nếu trong các lĩnh vực điện ảnh, sân khấu,… việc phân chia lứa tuổi khán giả phù hợp với tác phẩm đã được áp dụng từ lâu và đi vào ổn định thì văn học vẫn là nơi mà việc chia lứa tuổi người đọc cho phù hợp với tác phẩm luôn gây tranh cãi.
- Từ truyện tranh đến tiểu thuyết
Trong lĩnh vực sách văn học, sách cho thiếu nhi, thể loại áp dụng hình thức phân chia lứa tuổi người đọc nhiều nhất vẫn là truyện tranh. Tại Nhật Bản, xứ sở của truyện tranh Manga, loại truyện tranh đang làm mưa làm gió trên thế giới thì việc phân chia bạn đọc với từng loại tác phẩm đã phát triển.
Cơ bản có các loại cho trẻ em, thiếu niên, thanh niên, người lớn. Đi sâu hơn thì có các tác phẩm cho trẻ em trai, trẻ em gái, nam thanh niên, nữ thanh niên, nam trưởng thành, nữ trưởng thành. Sâu hơn nữa còn có truyện tranh dành cho phụ nữ trưởng thành có chồng, chưa chồng (với nam thì không có sự phân chia này), đi làm hay nội trợ. Chính sự phân chia này đã tạo nên một sự khác lạ cho manga so với dòng truyện tranh châu Âu truyền thống (comic) vốn đa dạng về lứa tuổi người đọc với khẩu hiệu quen thuộc: “Dành cho bạn đọc từ 7 đến 77 tuổi”.
Cũng tại châu Âu, làn sóng manga đã làm bạn đọc châu Âu phải xem xét lại việc phân chia tuổi người đọc. Cách đây 2 năm, sau một khảo sát được thực hiện bởi Nhóm các NXB sách dành cho trẻ em (Children’s Book Group of the Publishers’ Association), kết quả cho thấy 86% người mua muốn có hướng dẫn về việc “tuổi nào thì phù hợp đọc sách nào”. Vì thế từ giữa năm 2008, các đầu sách được phát hành bởi tổ chức này sẽ ủng hộ việc dán logo cho biết, sách ấy thích hợp với lứa tuổi nào, ví dụ như: 5+ (từ 5 tuổi trở lên), 7+, 9+, 11+ và 13+/teen.
Tại Việt Nam trước đây, khái niệm truyện tranh được đánh đồng với sách dành cho thiếu nhi nên không có sự phân chia tuổi người đọc. Kết quả, nhiều loại truyện tranh dành cho người lớn vẫn dễ dàng đến tay bạn đọc nhỏ tuổi. Từ năm 2004, NXB Trẻ đã tiên phong thiết lập hệ thống phân chia tuổi bạn đọc cho các ấn phẩm của mình. Từ đó, sách của NXB Trẻ luôn ghi chú trên trang bìa: “Sách cho lứa tuổi thiếu nhi”, “Sách cho lứa tuổi thiếu niên” và “Sách cho lứa tuổi trưởng thành”… Sau đó, đến lượt NXB Kim Đồng cũng thực hiện phân chia lứa tuổi bạn đọc.
- Lợi hay hại?
Khi mới bắt đầu thực hiện, hầu như ai cũng cho rằng việc phân chia độ tuổi bạn đọc thiếu nhi là một biện pháp hay, giúp các em tìm đọc sách phù hợp với mình, tránh các loại sách có chi tiết “người lớn” gây tác hại không tốt đến tâm lý non nớt của lứa tuổi thiếu nhi.
Tuy nhiên, điều gì cũng có hai mặt của nó. Gần đây, bắt đầu xuất hiện ngày càng nhiều những ý kiến phản đối việc phân loại sách cho thiếu nhi. Thậm chí vừa qua, nữ văn sĩ nổi tiếng người Anh J.K.Rowling (tác giả của bộ sách Harry Potter) đã lên tiếng phản đối việc dán nhãn độ tuổi lên sách thiếu nhi. Bà dùng những lời khá nặng nề để nói về vấn đề này: “Việc dán nhãn độ tuổi lên sách nhằm quy định lứa tuổi nào được phép đọc tác phẩm nào là một quan điểm hết sức bệnh hoạn, nó hủy hoại niềm vui tìm đọc những cuốn sách hay của độc giả nhỏ tuổi và cưỡng ép các em phải đọc và hiểu biết những gì bị giới hạn bởi quan điểm của người lớn”.
Khá nhiều người, cả những nhà văn nổi tiếng đã lên tiếng ủng hộ ý kiến của J.K.Rowling. Thực tế, điều bà Rowling nói không phải là không có lý. Chỉ xét ở Việt Nam, khi các tác phẩm thiếu nhi nước ngoài được xuất bản trong nước, việc chia lứa tuổi người đọc thường mang chất cảm tính. Lấy ví dụ như bộ truyện tranh Hot Grim, nội dung truyện nói về việc quan hệ sai lầm của lứa tuổi vừa dậy thì dẫn đến mang thai. Tuy nhiên khi vào Việt Nam, sách được quy định dành cho… lứa tuổi trưởng thành, khiến ý nghĩa giáo dục lứa tuổi mới dậy thì không còn ý nghĩa.
Không những thế, việc phân chia còn ngăn lứa tuổi thiếu nhi tiếp cận với những tác phẩm văn học thật sự. Chẳng hạn như, theo quan điểm của việc phân chia lứa tuổi thì những bạn đọc tuổi teen (13- 19 tuổi) sẽ không thể đọc Ba người lính ngự lâm của đại văn hào Pháp Alexandre Dumas hay Trà Hoa Nữ của Dumas con hoặc Trăm năm cô đơn của Gabriel Garcia Márquez,… bởi có những đoạn miêu tả sự quyến rũ của đàn bà, loạn luân cùng những âm mưu, phản bội nghiệt ngã và cả giết chóc. Nhưng thực tế thì khác, rất nhiều bạn tuổi teen đã đọc những tác phẩm này.
TÂN TƯỜNG
