Cả thế giới đang chờ kết quả giải Nobel Văn học 2016. Ảnh hưởng của Nobel Văn học đáng chú ý ở chỗ, ngay cả với những người ít đọc sách hoặc chưa đọc một tác phẩm đoạt giải Nobel nào, nhưng họ cũng vẫn muốn biết đến những tên tuổi đoạt giải Nobel trong năm.
Trông người lại ngẫm đến ta, Việt Nam là quốc gia có nền văn học phát triển mà theo đánh giá của Hội Nhà văn Việt Nam thì người sáng tác văn học trong nước có sự đa dạng, từ giới trẻ cho đến cả những thế hệ ở độ tuổi “thất thập cổ lai hy”. Dù có lúc thăng, lúc trầm, nhưng nền văn học trong nước chưa bao giờ có dấu hiệu “thôi sáng tác”. Thế nhưng, dù có sự đa dạng và phát triển như thế, một thực tế không vui đang diễn ra ở ta là sự thiếu hụt những giải thưởng thực sự có tiếng vang, uy tín đối với không chỉ người sáng tác mà cả bạn đọc.
Hiện nay, giải thưởng trong nước có giải truyền thống của Hội Nhà văn Việt Nam; giải của các hội chuyên ngành như Hội Nhà văn Hà Nội, Hội Nhà văn TPHCM; giải tạp chí Văn nghệ quân đội (nổi tiếng từ thời chiến tranh). Sau này có thêm giải Văn học tuổi 20 và giải Sách hay do Viện Nghiên cứu Phát triển giáo dục (Viện IRED) thực hiện.
Tuy nhiên, các giải thưởng vì nhiều lý do đang dần đánh mất giá trị vốn có hay được trông chờ. Như giải của Hội Nhà văn Việt Nam luôn được xem là giải thường niên lớn nhất nhưng rồi các lời tố cáo về sự chia rẽ, phe nhóm, ưu ái nhau… đã làm sứt mẻ uy tín giải này mà đỉnh cao là việc chính ông Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cũng từ chối giải.
Giải các hội địa phương lại sa lầy vào các sự cố như Hội Nhà văn Hà Nội với vụ trao giải cho tác phẩm bị nghi đạo thơ, Hội Nhà văn TPHCM với việc sa sút phần giải trẻ… Giải Sách hay đầy hy vọng nhưng rồi một thời gian dài bị phê phán là thiếu tính phát hiện, trao giải cho các tác phẩm vốn đã quá nổi tiếng nên dần đánh mất sự chú ý của bạn đọc. Chỉ mỗi giải Văn học tuổi 20 còn giữ được tiếng vang, nhưng đây lại là giải đặc thù mang tính tìm tòi phát hiện cây bút mới nên cũng chỉ dừng ở việc phát hiện hơn là tôn vinh.
Trong số các giải thưởng văn học trong nước, Văn học tuổi 20 là giải còn giữ được tiếng vang nhưng cũng chỉ dừng ở việc phát hiện, hơn là tôn vinh
Cho đến nay ở Việt Nam, nếu không tính các giải nhà nước vốn không thường niên và tập trung vào việc ghi nhận đóng góp của tác giả, thì văn học Việt hiện gần như không có giải thưởng nổi bật, được biết đến nhiều. Đã từng có rất nhiều giải thưởng xuất hiện nhưng rồi nhanh chóng tan biến vì nhiều lý do; trong đó lý do quan trọng nhất là khâu đánh giá tác phẩm để trao giải luôn thiếu sự thuyết phục, giải thưởng gây tranh cãi, phê phán và giải buộc phải ngừng lại.
Có một số ý kiến cho rằng nhà văn thành công hay thất bại là dựa vào sự đánh giá của bạn đọc chứ không phải qua giải thưởng. Điều này không sai, nhưng không phản ánh đúng giá trị của giải thưởng văn học. Giải không chỉ đánh giá mà còn là sự công nhận tài năng, giá trị tác phẩm một cách chính thức, là động lực khuyến khích các cây bút nhất là các cây bút mới tiếp tục đi trên con đường sáng tác. Và một điều rất quan trọng khác là giải thưởng còn là một kênh quan trọng để bạn đọc biết đến tác phẩm, tác giả, có cơ sở để đánh giá tác phẩm. Cuối cùng, giải thưởng còn là thước đo, định hướng cho sáng tác, góp phần vinh danh những tác phẩm hay có giá trị cũng như gián tiếp phê phán, đào thải những tác phẩm kém chất lượng.
Việc thiếu hụt các giải thưởng văn học có uy tín, xứng đáng khiến nền văn học trong nước rơi vào tình trạng phát triển thiếu đi những mục tiêu cụ thể, thiếu thước đo cần thiết để có sự tiến bộ, đáp ứng những giá trị cốt lõi của nghệ thuật cũng như nhu cầu của bạn đọc hiện nay.
TƯỜNG VY
