Hàng trăm hécta rừng đặc dụng ở Tây Nguyên đã và đang bị đánh đổi để xây dựng Nhà máy Thủy điện (NMTĐ) Thượng Kon Tum và Đrăng Phốk. Nếu mất đi những cánh rừng đầu nguồn này, khí hậu Tây Nguyên sẽ biến đổi và hạn hán, lũ lụt sẽ ập xuống nơi đây trong một ngày không xa. Nhiều vùng đất miền Trung, Nam bộ và Đông Nam bộ cũng sẽ hứng chịu cảnh tương tự.
Xâm hại vườn quốc gia, rừng đầu nguồn
Năm 2009, tỉnh Đắk Lắk đồng ý cho Công ty CP Đầu tư xây dựng và Ứng dụng công nghệ mới - TECCO (TPHCM) lập dự án NMTĐ Đrăng Phốk với công suất 28MW tại tiểu khu 430, 431 và 451, thuộc phân khu bảo vệ nghiêm ngặt của Vườn Quốc gia (VQG) Yok Đôn. Dự kiến, diện tích rừng đặc dụng phải chuyển đổi làm NMTĐ này khoảng 63ha, trong đó diện tích chuyển đổi vĩnh viễn 53ha (trải dài theo 9km bờ sông Srêpốk) và chuyển đổi tạm thời 10ha. Theo TECCO, rừng đặc dụng khu vực làm thủy điện này không ảnh hưởng nhiều đến VQG Yok Đôn vì chủ yếu là rừng nghèo và đa dạng sinh học thấp?
Khu vực rừng dự kiến chuyển đổi làm thủy điện Đrăng Phốk rất xanh tốt và có nhiều cây gỗ to. Ảnh: CÔNG HOAN
Một ngày giữa tháng 4-2016, sau 4 giờ lặn lội qua nhiều cánh rừng rậm rạp, chúng tôi đến được vị trí làm NMTĐ Đrăng Phốk. Từ bến cá ông Lại (nơi dự kiến ngăn đập NMTĐ) nhìn ra xung quanh, đâu đâu cũng thấy những cây bằng lăng cổ thụ cả hai người ôm không xuể. Trên cây bằng lăng cổ thụ sát bờ sông, đoàn khảo sát của chủ đầu tư đã đánh dấu sơn đỏ vị trí làm thủy điện. Bên kia sông Srêpốk, rừng cây cổ thụ dày đặc, sum suê hơn và trải dài xanh thẳm theo dòng sông. Nhìn bằng mắt thường cũng dễ dàng nhận thấy tính đa dạng sinh học khu vực rừng này không thấp như người ta đã phán. Đoàn chúng tôi khó khăn lắm mới bộ hành qua được những cánh rừng sẽ ngập nước khi NMTĐ ngăn đập. Dưới sông, nhiều người dân địa phương đang chèo thuyền đánh cá. Ông Phạm Tuấn Linh, Phó Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm VQG Yok Đôn, kể rằng: Người dân địa phương đã từng đánh bắt được nhiều cá mõm trâu, cá leo… cả hàng chục ký trên sông Srêpốk. Đây là những loại cá quý có tên trong sách đỏ, chúng bơi ngược theo sông Srêpốk từ biển Hồ (Campuchia) qua đây sinh sản. Càng đi, chúng tôi càng gặp nhiều loại gỗ quý như hương, cẩm lai, căm xe… phân bố rải rác khắp cánh rừng này. Rõ ràng, hệ sinh thái rừng đặc dụng khu vực này VQG không hề nghèo nàn như TECCO đã nêu.
NMTĐ Thượng Kon Tum đang được xây dựng ở đầu nguồn sông Đắk Snghé là một trong những dự án thủy điện lớn và sẽ lấy đi hơn 382ha rừng phòng hộ đầu nguồn của tỉnh Kon Tum và khi đi vào vận hành sẽ làm cạn khô sông suối ở hạ lưu vì nó chuyển nước sang sông Trà Khúc (Quảng Ngãi). Dự kiến, nhà máy này sẽ chặn dòng và phát điện vào năm 2018. Tổng diện tích đất để xây dựng thủy điện này khoảng 782ha, trong đó có 414ha đất rừng tự nhiên và 135ha đất sản xuất nông nghiệp thu hồi của 154 hộ dân trong vùng.
NMTĐ Thượng Kon Tum nằm trọn trong cao nguyên Kon Tum với hệ sinh thái phong phú, đa dạng và những cánh rừng đầu nguồn có độ che phủ cao nhất nước, ở các xã Đắk Tăng, Măng Bút (huyện Kon Plông), một phần thuộc các huyện Kon Rẫy, Tu Mơ Rông. Khu vực này có vai trò bảo vệ và điều tiết nguồn nước cho vùng hạ lưu và cả hệ thống sông Sê San. Trong 414ha rừng tự nhiên chuyển đổi làm công trình này, có tới hơn 382ha rừng phòng hộ đầu nguồn. Theo quan sát của chúng tôi, những cánh rừng phòng hộ đầu nguồn này rất rậm rạp và có nhiều cây gỗ lớn. Từ trên tỉnh lộ 676 xuống sông Đắk Snghé là những cánh rừng xanh thẳm với hệ sinh thái phong phú và đa dạng.
Có cần đánh đổi?
VQG Yok Đôn có diện tích 115.000ha, nơi đây rất giàu về tài nguyên thiên nhiên và đa dạng sinh học. Vì thế, khi chuyển đổi rừng đặc dụng ở vùng lõi làm thủy điện sẽ ảnh hưởng rất lớn đến VQG Yok Đôn. Theo ông Phạm Tuấn Linh, nếu dự án NMTĐ Đrăng Phốk thực hiện sẽ gây ảnh hưởng đến công tác quản lý, bảo vệ rừng của VQG. Sau khi nhà máy vận hành, nước hồ dâng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho lâm tặc vận chuyển lâm sản bằng đường thủy. Ngoài ra, trong quá trình thi công có nổ mìn, phá đá sẽ gây ô nhiễm môi trường và tiếng ồn từ nổ mìn sẽ làm động vật hoang dã (như voi, bò tót...) của vườn bỏ đi nơi khác. Khi nhà máy chặn dòng cũng sẽ ảnh hưởng đến việc di cư, sinh sản, môi trường sống của các loài thủy sinh trên dòng sông Srêpốk. Tại hội thảo tham vấn về việc xây dựng thủy điện này được tổ chức tại TP Buôn Ma Thuột vào ngày 23-3 vừa qua, hầu hết các cơ quan chức năng tỉnh Đắk Lắk đều phản đối việc xây dựng NMTĐ Đrăng Phốk trong VQG Yok Đôn.
Ông Phạm Tuấn Linh chia sẻ: ‘’Hệ sinh thái VQG Yok Đôn chủ yếu là rừng khộp, vì thế không thể đánh giá đây là rừng nghèo. Mỗi loại rừng đều có hệ sinh thái riêng và chức năng riêng. Vì thế, không thể nói rừng khộp là rừng nghèo hay không nghèo để chuyển đổi làm thủy điện bằng mọi giá’’. Còn PGS-TS Bảo Huy, Khoa Nông lâm - Đại học Tây Nguyên, cảnh báo: ‘’VQG Yok Đôn là quần thể sinh thái phong phú và đa dạng về sinh học, có vai trò quan trọng đối với sự phát triển bền vững của vùng đất Tây Nguyên. Vì thế chúng ta không nên có những tác động tiêu cực vào đây. Nếu cứ đánh đổi rừng đặc dụng để xây dựng thủy điện, chẳng bao lâu nữa chúng ta sẽ chẳng còn VQG’’.
Theo kết quả khảo sát năm 2007 của Viện Sinh học nhiệt đới, quần thể rừng Kon Plông có diện tích hơn 65.000ha, nằm trong khu vực sinh thái vùng núi cao tỉnh Kon Tum và có quần thể rừng đa dạng với 644 loài cây. Khu vực này cũng là nơi cư trú của nhiều loài thực vật, chim, thú, bò sát được đưa vào danh sách các loài bị đe dọa trên phạm vi toàn cầu. Trong khi đó, nơi xây dựng NMTĐ Thượng Kon Tum cũng là vùng có tiềm năng về tài nguyên rừng và đa dạng sinh học của quần thể rừng Kon Plông, trong đó, khu vực lòng hồ có độ che phủ rừng cao nhất cả nước (85%). Vì thế, việc xây dựng thủy điện Thượng Kon Tum tại đây sẽ ảnh hưởng bất lợi đối với khả năng phòng hộ, điều tiết nước cho hệ thống sông Sê San và các sông, suối phía Đông Trường Sơn cũng như tiềm năng du lịch sinh thái quốc gia trên cao nguyên Măng Đen
--------------
Kỳ tiếp: Không thể làm với mọi giá
| |
Công Hoan - Võ Phúc
