TPHCM và chuẩn an toàn đô thị mới - Bài 2: Chuyển mạnh từ chống cháy sang phòng cháy

Thao trường giữ lấy từng giây sự sống

Ranh giới giữa sinh tử trong một vụ cháy thường chỉ tính bằng phút. Với lực lượng Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy và Cứu nạn cứu hộ (PCCC-CNCH), điều ấy không chỉ là thực tế chuyên môn mà còn là lý do cho từng giọt mồ hôi đổ xuống thao trường mỗi ngày.

Sáng đầu tuần tháng 12, thành phố có vẻ yên bình hơn thường ngày. Tổng đài 114 im lặng, thế nhưng tại khuôn viên hơn 1.000m² của Phòng Cảnh sát PCCC-CNCH Công an TPHCM, “nhịp nóng” đặc trưng của lực lượng vẫn vang lên từ sớm. Tiếng còi hiệu, động cơ, tiếng giày chạy, tiếng khẩu lệnh dứt khoát… hòa thành thứ âm thanh quen thuộc mà bất kỳ chiến sĩ PCCC nào cũng nằm lòng.

Trên sân tập, các đội hình tập phối hợp trong bộ đồ bảo hộ thấm mùi khói và mồ hôi. Đây không phải buổi hướng dẫn nghiệp vụ cho lực lượng cơ sở hay người dân mà là nơi lực lượng chuyên nghiệp luyện chuẩn từng động tác. Xe chữa cháy vừa dừng, cửa cabin bật mở, các chiến sĩ lao vào vị trí: người triển khai lăng phun, người kiểm tra áp lực bơm, người thao tác xe thang. Mọi chuyển động ăn khớp như một cỗ máy đã được luyện đến độ phản xạ. Bên cạnh đó, robot chữa cháy được đưa vào vận hành. Ở khu vực mô phỏng không gian hẹp, một nhóm chiến sĩ khác đang luyện kỹ năng xâm nhập công trình: đeo bình dưỡng khí, di chuyển trong điều kiện tầm nhìn hạn chế, xử lý các tình huống giả lập. Họ phải thuần thục thứ tự ưu tiên khi tiếp cận một vụ cháy thật, vì ngoài đời, mọi sai sót đều trả giá bằng thời gian, thứ vốn quý nhất trong CNCH.

Không chỉ tại trụ sở, các đội nghiệp vụ khắp thành phố cũng miệt mài trên thao trường, leo dây, tiếp cận nhà cao tầng, cứu người trong môi trường khói dày đặc. Có đội đang hướng dẫn lực lượng PCCC cơ sở, bảo vệ cơ quan, tiểu thương chợ truyền thống hoặc học sinh… cách vận hành bình chữa cháy, cách thoát nạn khi xảy ra sự cố, cách phối hợp ban đầu trước khi lực lượng chuyên nghiệp đến. Một số đội khác tham gia diễn tập phương án chữa cháy, CNCH quy mô cấp thành phố, tình huống mô phỏng cực đoan nhất: cháy lan nhiều tầng, sập cấu kiện, giải cứu nạn nhân mắc kẹt… để kiểm tra khả năng phối hợp các đơn vị. Nhìn tưởng như các mảng công việc tách biệt, nhưng thực chất tất cả đều là mắt xích trong hệ thống vận hành 24/7. Đó là lý do khi còi báo động vang lên, mọi đội hình lập tức vào vị trí, chạy đua với thời gian mà họ đã chuẩn bị từ hàng trăm buổi tập trước đó. Không phút nào bị lãng phí.

Đại tá Trần Văn Hiếu, Trưởng Phòng Cảnh sát PCCC-CNCH Công an TPHCM, cho rằng, mọi đám cháy lớn đều bắt nguồn từ những tia lửa nhỏ. Đối với công tác chữa cháy, “thời điểm vàng” để dập tắt đám cháy là không quá 10 phút từ khi xuất hiện cháy. Vì vậy, việc huy động tối đa lực lượng chữa cháy ngay từ khi mới xảy ra theo phương châm “4 tại chỗ”, coi trọng các lực lượng có mặt nhanh nhất với tinh thần “Lực lượng trong dân - phương tiện trong dân - hậu cần trong dân và chỉ huy ở trong dân” là vấn đề quan trọng cần được triển khai trong công tác PCCC”. “Thời gian qua, Công an TPHCM luôn chú trọng phát huy vai trò của lực lượng PCCC tại chỗ nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các vụ cháy, giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản. Sắp tới, nhằm tăng cường hơn nữa tính chủ động trong công tác PCCC trên địa bàn TPHCM, lực lượng Cảnh sát PCCC-CNCH Công an thành phố tiếp tục quan tâm, hướng dẫn nghiệp vụ cho lực lượng PCCC cơ sở. Từ đó, phát huy tối đa vai trò của lực lượng PCCC cơ sở trong phòng ngừa, nâng cao hiệu quả tác động về “thời điểm vàng” trong công tác chữa cháy, góp phần kéo giảm các vụ cháy lớn, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản”, Đại tá Trần Văn Hiếu chia sẻ.

Xây ý thức phòng cháy từ cộng đồng

Nếu thao trường là nơi rèn luyện những phản xạ sinh tử, thì ngoài kia, giữa khu dân cư, văn hóa phòng cháy lại bắt đầu từ những điều rất nhỏ, rất đời thường. Một buổi sáng tháng 11, ký túc xá Khu B Đại học Quốc gia TPHCM náo nhiệt hơn thường lệ. Tiếng hò reo của sinh viên vang vọng giữa các dãy nhà khi 150 bạn trẻ tham gia Hội thao PCCC - CNCH. Không chỉ thi đấu, đây còn là buổi học lớn về an toàn trong không gian sống tập thể.

Trong khoảnh khắc cả sân ký túc xá lắng lại, Trung tá Hoàng Quốc Việt, Phó Đội trưởng Đội chữa cháy và CNCH khu vực 33, nhắc nhở sinh viên: “Các bạn cần tuân thủ quy định về an toàn PCCC, sử dụng thiết bị điện chính hãng và tắt các thiết bị điện khi ra khỏi phòng”. Anh hướng dẫn các bạn những lỗi nhỏ hàng ngày như cắm nhiều thiết bị vào một ổ, sử dụng thiết bị công suất lớn không phù hợp, vô tư dùng ổ cắm rẻ tiền. Tất cả những “thói quen vô hại” ấy đều có thể trở thành nguồn cháy.

Từng tham gia nhiều buổi tuyên truyền, sinh viên Phạm Thủy Tiên chia sẻ, sau những buổi tập huấn, cô biết quan sát căn phòng của mình bằng con mắt khác: tìm lối thoát hiểm, kiểm tra bình chữa cháy, không nấu ăn trong phòng. “Tôi luôn chủ động tìm hiểu vị trí lối thoát hiểm, cách sử dụng bình chữa cháy và tuân thủ nội quy ký túc xá, đặc biệt không nấu ăn trong phòng để tránh nguy cơ cháy, nổ”, sinh viên Phạm Thủy Tiên nói.

Công tác phòng cháy ở phường Tam Long cũng chuyển động theo cách rất riêng, đúng nhu cầu của khu dân cư. Chung cư nhà ở xã hội Gò Cát 6 đưa vào sử dụng năm 2012, vốn được thiết kế mỗi căn có lối thoát hiểm ra ban công. Theo thời gian, những lối thoát hiểm ấy bị lấp dần, bởi nhà nào cũng thêm cái kệ, cái rào, đôi khi là đống đồ cũ. Công an phường gõ cửa từng nhà, từng tầng, kiên nhẫn giải thích vì sao phải tháo dỡ. Ban đầu có người còn ái ngại, nhưng khi được chỉ rõ nguy cơ, cư dân đã đồng thuận. “Giờ quay lại kiểm tra, đa số lối thoát hiểm đã được mở thông, hệ thống PCCC được thay mới và kiểm tra định kỳ”, một cán bộ phường chia sẻ.

Trung tá Dương Quang Quý, Phó Trưởng Công an phường Tam Long, khẳng định, yếu tố quyết định vẫn là ý thức người dân. “Lực lượng chỉ giúp thay đổi nhận thức, nếu người dân không tự giác thì khó an toàn”, ông Dương Quang Quý nói. Từ quan điểm đó, phường đẩy mạnh mô hình dân vận “Vận động nhân dân tự trang bị bình PCCC”, khuyến khích mỗi hộ có 1 bình chữa cháy và biết sử dụng. Nhờ vậy, phong trào toàn dân PCCC được củng cố từng ngóc ngách. Cũng từ tinh thần “phòng cháy đến từng cửa nhà”, tổ công tác phường duy trì tuần tra tại điểm có nguy cơ cao như dãy trọ công nhân, chợ, cửa hàng gas, hẻm đông dân. Không đợi đến khi xảy ra vi phạm mới xử lý, các anh nhắc từng hộ thay ổ cắm quá tải, mở lối thoát hiểm, hướng dẫn cách xử lý ban đầu. Những buổi trò chuyện đôi khi chỉ vài phút, lại trở thành “vaccine” phòng cháy hữu hiệu nhất.

Tại khu vực phía Đông và Đông Nam TPHCM, sự chuyển biến càng rõ hơn khi số vụ cháy năm 2025 giảm mạnh. Nhưng nguy cơ vẫn hiện diện từ chính sự chủ quan trong sử dụng điện, nguồn lửa và thói quen sống của người dân. Trung tá Nguyễn Thị Hạnh, Phó Đội trưởng Đội chữa cháy và CNCH khu vực 24, cho biết, đơn vị đặt trọng tâm đưa PCCC đến với cộng đồng như tập huấn trực tiếp, diễn tập tình huống, hướng dẫn thực hành tại trường học, doanh nghiệp, chung cư. Điểm đáng chú ý là các mô hình cộng đồng như “Tổ liên gia an toàn PCCC” đang phát huy hiệu quả rõ rệt. Trong các hẻm nhỏ khó tiếp cận, hàng xóm lại là người phát hiện khói sớm nhất, là người đầu tiên bật báo động, hỗ trợ dập lửa... trước khi lực lượng chuyên nghiệp đến. Nhờ vậy, nhiều vụ cháy được xử lý ngay từ đầu, không bùng phát thành đám cháy lớn.

Trung tá Nguyễn Thị Hạnh nhận định, các mô hình cộng đồng đã trở thành “lá chắn mềm” rất hiệu quả trong bảo vệ khu dân cư. Khi người dân tự giác hơn, cộng đồng gắn kết hơn và lực lượng chức năng kiên trì hơn, phòng cháy không còn là khẩu hiệu xa vời mà trở thành thói quen sống ở từng khu phố. “Phát hiện nhanh - xử lý sớm - gắn kết cộng đồng” đang trở thành công thức phòng cháy mới, biến PCCC từ khẩu hiệu thành thói quen sống của từng khu phố.