“Xẻ thịt” lòng hồ Trị An

Không phải đến bây giờ – khi mọi chuyện đã vỡ lở - mà từ nhiều năm trước, người dân quanh Nhà máy thủy điện Trị An, tỉnh Đồng Nai đã biết đến việc lòng hồ Trị An bị “xẻ thịt” như thế nào. Trước sức ép của dư luận, các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương tỏ ra kiên quyết xử lý vi phạm. Thế nhưng, hơn một năm nay, hàng loạt chỉ đạo, quyết định của cơ quan chức năng vẫn bị vô hiệu hóa.

• Của công nên không ai... chừa

Nhiều cư dân ở thị trấn Vĩnh An cho biết, khi các tổ máy thủy điện lần lượt phát điện - cách đây mười mấy năm, hồ Trị An đã được mệnh danh là “mỏ cá” của vùng miền Đông Nam Bộ. Ông Bắc, người từng có mặt trong đội quân đánh bắt cách đây hơn 10 năm, cho biết, hồ là cái rốn tích tụ nhiều dưỡng chất, thức ăn cho thủy sinh nên cá ở đây rất mau lớn. Có thời gian, người ta chỉ cần quăng chùm lưỡi câu… không mồi xuống và kéo lên là dính cá. Nhiều người nhờ thế mà xây nhà lầu. Từ sự giàu lên nhờ cá lòng hồ của không ít người vào những năm 1989-1990, chuyện hợp đồng với Công ty Thủy sản Đồng Nai (nay là Trung tâm Thủy sản) “mượn” mặt nước hồ Trị An để nuôi trồng thủy sản trở thành phong trào.

Theo Quy chế bảo vệ hồ Trị An ban hành năm 1995, các tổ chức, cá nhân không được phép xây dựng công trình cũng như làm thay đổi kết cấu ban đầu của toàn bộ khu vực lòng hồ. Ngay trong hợp đồng giao khoán mặt nước nuôi trồng thủy sản giữa Công ty Thủy sản Đồng Nai (tiền thân là Công ty Quản lý kinh doanh tổng hợp hồ Trị An) với các hộ dân cũng nêu điều kiện: “chỉ được chắn lưới nhỏ khi thả nuôi cá giống; không được xây dựng các công trình kiên cố; không được xả, thải các chất bẩn, độc hại xuống hồ…”. Thế nhưng, do đất trong vùng bán ngập của lòng hồ rộng, nước lên thì ngập, nước xuống lại cạn, rất thuận lợi cho thủy sản phát triển nên cuối những năm 1990, một số người dân ở huyện Định Quán, Vĩnh Cửu, Lâm trường Mã Đà đã thuê cô be, xe ủi đắp đập, đào ao, ngăn eo ách để nuôi trồng thủy sản.

Từ 3-4 năm nay, việc “xẻ thịt” lòng hồ Trị An bỗng trở nên ồ ạt, đặc biệt tại các khu vực thuộc xã Phú Ngọc, La Ngà của huyện Định Quán; khu vực Lâm trường Mã Đà và một số nơi thuộc huyện Vĩnh Cửu. Ngay thời điểm giữa năm 2003, qua kiểm tra thực tế tại lòng hồ Trị An địa phận thuộc huyện Định Quán và Vĩnh Cửu, Nhà máy Thủy điện Trị An đã thống kê tổng diện tích bị xâm phạm lên đến 584,03 ha. Trong đó, địa phận huyện Vĩnh Cửu có 28 trường hợp vi phạm đã hoàn tất với khoảng 90 ha và tại huyện Định Quán có 49 hộ đã san ủi xong với diện tích 495,8 ha.

Ngoài ra, còn vô số trường hợp khác đang tiến hành đào móc, san ủi, bất chấp chỉ đạo của UBND tỉnh Đồng Nai mà cơ quan chức năng không điểm mặt hết. Đến tháng 5-2004, kết quả thống kê của cơ quan chức năng cho thấy, có tổng cộng 237 trường hợp đã xâm phạm diện tích mặt nước và đất thuộc vùng bán ngập của lòng hồ Trị An (tính từ cao trình coste 62) để khai thác, nuôi trồng thủy sản. Tuy nhiên, chỉ có 56 trường hợp ký hợp đồng chính thức với Trung tâm Thủy sản Đồng Nai. Không những vậy, 43 hộ còn xây dựng công trình, chuồng trại chăn nuôi heo, xả phân và các loại chất thải trực tiếp xuống ao, hồ gây ô nhiễm môi trường, vi phạm nghiêm trọng quy chế bảo vệ hồ.

Theo Phó Tổng giám đốc Tổng Công ty Điện lực Việt Nam Trần Văn Được, thể tích nước hồ bị chiếm giữ do lấn chiếm đào ao, san ủi lên đến 30 triệu mét khối. Lượng nước này có thể sản xuất được 4,27 triệu kWh điện!

• Càng cảnh báo, càng... đua nhau “xẻ thịt”

Theo tìm hiểu của phóng viên SGGP, lòng hồ Trị An có 2 đơn vị chịu trách nhiệm quản lý, khai thác trực tiếp là Nhà máy Thủy điện Trị An (thuộc Tổng Công ty Điện lực Việt Nam) và Công ty Thủy sản Đồng Nai (trực thuộc UBND tỉnh Đồng Nai). Tuy nhiên, điều lạ là việc lấn chiếm, “xẻ thịt” lòng hồ Trị An diễn ra liên tục, ồ ạt trong nhiều năm, hầu hết các cơ quan chức năng từ xã, huyện đến tỉnh đều biết nhưng mãi tháng 5-2003 mới đổ bể do một số báo đài lên tiếng.

Theo giải thích của ban giám đốc nhà máy thủy điện, nhà máy chỉ quản lý khu vực có đê đập, sử dụng nguồn nước và điều tiết lũ cho công trình; toàn bộ diện tích lòng hồ do Công ty Thủy sản Đồng Nai quản lý, khai thác; còn vùng bán ngập của lòng hồ do… địa phương quản lý. Nhà máy chỉ là một đơn vị làm kinh tế nên không có thẩm quyền để đình chỉ, xử lý các hoạt động san ủi trái phép… Còn Công ty Thủy sản Đồng Nai cho rằng, công ty chỉ có chức năng tổ chức nuôi trồng, đánh bắt và chế biến, tiêu thụ thủy hải sản và trên thực tế, trong hợp đồng ký với các hộ dân. Theo Ban Thanh tra bảo vệ pháp chế (Tổng Công ty Điện lực Việt Nam), toàn bộ diện tích thuộc công trình thủy điện thuộc nhà máy quản lý (kể cả lòng hồ) đều là tài sản nhà máy nên nhà máy phải có trách nhiệm bảo vệ.

Giữa năm 2003, ngay sau khi công luận lên tiếng, Tổng Công ty Điện lực Việt Nam đã chính thức cảnh báo: nếu tình trạng vi phạm này không được ngăn chặn và xử lý kịp thời, sẽ gây nguy hiểm khôn lường cho hồ Trị An: không đẩy được nước mặn xâm nhập; làm cản dòng chảy, lòng hồ bị bồi lắng nhanh, ảnh hưởng đến việc tích nước, làm giảm khả năng phát điện; việc ngăn dòng để nuôi trồng thủy sản, thu hẹp dòng chảy có thể sẽ gây lụt cục bộ ở một số khu vực; thức ăn thừa của thủy sản gây ô nhiễm môi trường, nguồn nước, làm mài mòn nhanh tua bin…

Cùng lúc, Tổng Công ty Điện lực Việt Nam tổ chức hàng loạt buổi kiểm tra, làm việc với cơ quan chức năng, chính quyền địa phương, đồng thời có văn bản đề nghị UBND tỉnh Đồng Nai có biện pháp kiên quyết chấm dứt ngay tình trạng đào đắp, san ủi tại các khu vực thuộc lòng hồ thủy điện, buộc khôi phục nguyên trạng theo kết cấu ban đầu của lòng hồ. Sau đó, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Đồng Nai cũng tỏ ra kiên quyết, ban hành một số văn bản yêu cầu chính quyền huyện Định Quán, Vĩnh Cửu, Thống Nhất đình chỉ toàn bộ hoạt động đào đắp ao nuôi cá trong vùng bán ngập hồ Trị An. UBND các huyện này cũng thành lập các đoàn kiểm tra rà soát, thống kê hiện trạng vi phạm. Thế nhưng “trong khi các ao hồ đã đào chưa được san lấp thì những ao hồ mới vẫn tiếp tục được đào đắp, bất chấp sự chỉ đạo của UBND tỉnh.

• Thủ phạm: hàng loạt cán bộ từ xã đến tỉnh

“Các anh ở xa nên không biết chứ tụi tui ở đây thì ai cũng rành…” - ông Chín Vàng, một lão nông ở xã La Ngà, huyện Định Quán “bật mí”. Nhiều người dân sống quanh hồ Trị An cũng khẳng định, tình trạng xâm phạm nghiêm trọng lòng hồ Trị An xảy ra ồ ạt nhiều năm mà “đâu vẫn vào đấy” chính ở chỗ: phần lớn đều là của cán bộ lãnh đạo cơ quan chức năng, chính quyền các cấp từ xã, huyện, đến tỉnh.

Quả thật, nhìn vào danh sách thống kê chưa đầy đủ những trường hợp vi phạm, nhiều người dân sở tại có thể chỉ ra hàng loạt tên các vị chức sắc trong bộ máy chính quyền địa phương, cho dù chức danh đã được loại bỏ. Ở cấp huyện, xã có ông Trần Thành (Chủ tịch UBND xã Phú Ngọc) 5 ha; ông Tô Công Hiệu (Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Định Quán) 50 ha – lớn nhất nhì trong số các trường hợp vi phạm; bà Sáu Nguyệt (Bí thư Huyện ủy Định Quán); Phạm Danh Nhanh (Công an huyện Định Quán) 3 ha; Nguyễn Văn Chép (cán bộ Lâm trường Tân Phú) 30 ha…

Ở cấp tỉnh có cán bộ lãnh đạo Viện Kiểm sát, Thanh tra, Ban Chỉ huy Quân sự tỉnh, cán bộ lãnh đạo UBND tỉnh Đồng Nai như: ông Nguyễn Tấn Danh (Chỉ huy trưởng Bộ Chỉ huy Quân sự); ông Tư Hoàng, ông Sáu Phương, bà Năm Luận… Khó hiểu hơn, ngay trong danh sách thành viên đoàn kiểm tra tình trạng vi phạm (của huyện Định Quán) được lập hồi tháng 9-2003 theo chỉ đạo của UBND tỉnh, người ta thấy có cả… người vi phạm, như ông Nguyễn Phước Ninh - Chủ tịch UBND xã La Ngà (dĩ nhiên cũng như nhiều người, ông Ninh không được nêu tên trong danh sách số hộ vi phạm được thống kê lúc đó).

Trước sức ép của dư luận, tháng 6-2004 vừa qua, Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai đã lập đoàn thanh tra toàn diện tình trạng xâm phạm lòng hồ Trị An. Tại công văn 3906 ngày 13-7-2004 về xử lý sau thanh tra, Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai đã kết luận: “Để xảy ra vi phạm trong nhiều năm, không thi hành kiên quyết các chỉ đạo xử lý của UBND tỉnh là trách nhiệm của UBND các huyện Định Quán, Vĩnh Cửu, Thống Nhất, Công ty Thủy sản Đồng Nai, một số ngành liên quan và Nhà máy Thủy điện Trị An”.

Chủ tịch tỉnh Đồng Nai tiếp tục chỉ đạo các cơ quan có trách nhiệm tiến hành xử phạt vi phạm, chấm dứt các hợp đồng khai thác thủy sản và giải tỏa ngay các trường hợp xâm phạm lòng hồ, gây ô nhiễm môi trường để trả lại nguyên trạng ban đầu, báo cáo kết quả cho UBND tỉnh trong tháng 8-2004; Thanh tra tỉnh Đồng Nai phải tập hợp danh sách cán bộ, công chức sai phạm để kiểm điểm, xử lý nghiêm túc và báo cáo kết quả cho UBND tỉnh ngay trong tháng 7-2004…

Tuy nhiên, cũng như năm 2003, ngày 31-7 vừa qua, trở lại khu vực lòng hồ Trị An, chúng tôi vẫn chứng kiến một số trường hợp tiếp tục cho cô be san ủi, đào ao trong vùng bán ngập như tại ấp 2 xã Phú Ngọc. Nhiều khu vực khác, mặc dù tình trạng san ủi đã tạm ngưng trong thời gian gần đây nhưng hoàn toàn chưa có trường hợp nào bị giải tỏa hay khôi phục nguyên trạng. Trong khi đó, những quan chức thuộc UBND huyện Định Quán, Vĩnh Cửu, Thanh tra tỉnh Đồng Nai và thậm chí cả giám đốc Nhà máy Thủy điện Trị An đều tìm cách né tránh hoặc trả lời cho qua chuyện khi chúng tôi đặt vấn đề thực hiện chỉ đạo của Chủ tịch UBND tỉnh.

PHẠM TRƯỜNG