Du ngoạn trong viên kim cương xanh

1. Quảng Bình nổi tiếng với hang động, đó là điều hiển nhiên. Nhưng sâu bên trong kinh đô hang động thế giới không phải chỉ nằm ở Phong Nha - Kẻ Bàng. Địa phương này có 8 huyện, thành phố, thị xã thì có 4 huyện (Lệ Thủy, Quảng Ninh, Bố Trạch, Minh Hóa, Tuyên Hóa) có hệ thống hang động, được khảo sát sơ bộ hơn 300 hang động với độ dài khoảng 250km bằng gần chiều dài từ Đồng Hới vào đến Đà Nẵng với những hang động nổi tiếng mà không cần nhắc đến đã biết tên như Sơn Đoòng, Thiên Đường, Én, Phong Nha…

Di sản hang động làm cho việc du ngoạn trong viên kim cương xanh ấy nổi bật hơn trong số các tiềm năng du lịch mà các địa phương khác khó có thể sánh kịp. Có một cung đường hang động rất ít người biết đến nằm hai bên Đường 20 - Quyết Thắng lộng lẫy, hùng vĩ đã được Hiệp hội hang động Hoàng gia Anh khám phá và ghi nhận.

Một góc viên kim cương xanh Quảng Bình

Một cung đường hơn 16 cây số đường chim bay với 20 hang động thật độc nhất vô nhị, một món quà vô giá do sự kiến tạo của vỏ trái đất dành riêng cho Quảng Bình.

Tuyến hang động đó gần như song song với Đường 20 - Quyết Thắng: Hang Tối (5.758m), Hang E (736m), Hang Tre (740m), Hang Thọc (740m), Hang Gió (549m), Hang Mới (408m), Hang Mẹ Bồng Con (732m), Hang Vực Tang (232m), Hang Du (116m), Hang Vòm (19.050m), Hang Đại Cáo (1.645m), Hang Duật (3.927m), Hang Ho (1.616m), Hang A Buot (820m), Hang Rục Cà Roòng (2.800m), Hang Ca (1.075m), Hang Over (3.244m), Hang Én (845m), Hang A Cu (640m), Hang Cang (hơn 1.000m).

Ông Howard Limbert, trưởng nhóm tìm kiếm hang động, từng nói với tôi rằng: “Chúng ta đang vinh hạnh được chứng kiến những vận động ngoạn mục của vỏ trái đất cách đây hơn 460 triệu năm để hình thành di sản Phong Nha-Kẻ Bàng, trong đó có hàng trăm hang động tuyệt đẹp mà Quảng Bình đang sở hữu”. Khi được hỏi việc đánh giá các hang động này theo thứ hạng, Howard Limbert đoan chắc: “Chúng đẹp mỗi cái mỗi vẻ. Hang động nào cũng đẹp, chúng tôi bị cuốn hút vì tính tinh tế ở các hang động này”.

Quả thật không ngoa khi nhiều nhà thám hiểm có tiếng đặt chân đến với các hang động trên đều thốt lên những mỹ từ như “bàn tay của Chúa”, “kiệt tác hoàn hảo”, “thiên đường của chúng ta”… Tất cả tạo nên một trong những kỳ quan thiên nhiên đẹp mê hồn, ẩn giấu dưới rặng núi đá vôi Kẻ Bàng hùng vĩ.

Nhiều loài động vật thế giới chưa biết rõ

Các nhà khoa học của Tổ chức GTZ (Đức) nói rằng, các hang động đó được xem là nhà của nhiều loài động vật. Chúng có tên chung là động vật hang động. Các nhà khoa học phát hiện đa số không có mắt do thị giác không có tác dụng trong môi trường yếm sáng. Nhiều loài có râu rất dài giúp xác định tốt phương hướng và phát hiện con mồi nhờ vào cảm nhận những xung động rất nhỏ được phát đi. Một số côn trùng có chân dài và mảnh để có thể bắt mồi nhanh hoặc trốn thoát khỏi nguy hiểm khi trở thành đối tượng săn mồi của loài khác.

Trong cung đường hang động trên, các nhà thám hiểm phát hiện 46 loài dơi, vô số các loài nhiều chân, nhện, bò cạp mù, dế, rệp, ốc sên, cua, cá, bò sát và lưỡng cư. Điều này rất đặc biệt bởi phần lớn chúng vẫn chưa được biết đến, chưa được phân tích và chưa có tên khoa học chính thức.

2. Ở Quảng Bình, có một rừng mưa trải dài qua nhiều huyện từ phía Bắc đến phía Nam của tỉnh với diện tích hàng trăm ngàn héc-ta được giới nghiên cứu gọi bằng cái tên mỹ miều “vườn thượng uyển”, bởi sự phong phú của các loài động thực vật, nét độc đáo của khu rừng mà từ xa xưa đã hình thành nên. Nơi đây, hội tụ đầy đủ các loài thực vật ở cả ba miền Bắc-Trung-Nam. Có nhiều loài không tìm được bất cứ đâu trên thế giới ngoài ở đây.

Chỉ riêng Phong Nha - Kẻ Bàng với diện tích hơn 125.000ha đã có đến 2.934 loài. Đa phần chúng sống trên các hệ tầng đá vôi, nơi không có đất. Chúng treo mình trên núi đá vôi để sinh tồn. Các chuyên gia của Tổ chức IUCN khẳng định rằng, còn nhiều loài thực vật nữa chưa hề biết đến, và chưa khám phá hết bởi Quảng Bình nơi có nhiều khu rừng chưa có dấu chân người nghiên cứu.

Rừng treo trên núi

Rừng xứ Quảng Bình, có đến 10 kiểu vườn treo, với 15 kiểu sinh cảnh, nhiều hơn bất cứ khu bảo tồn nào ở Việt Nam. Bên trong rừng mưa này, các loài cây đều chen chúc sinh sống từ tầng thấp đến núi cao đá vôi. Từ địa y, rêu tảo đến những loài cổ thụ như táu đá hoặc bách xanh...

Chúng sống ở các vườn treo từ 700 đến hơn 1.200m không có đất, nhưng các loài đều có sự tiến hóa độc đáo. 2.934 loài thực vật ở rừng mưa còn tiến hóa xa hơn để lấy chất dinh dưỡng từ phía biển trong một số tháng.

Khi mùa mưa bão đến, gió mùa đưa hơi nước từ biển vào, trong thành phần các loại vi chất bốc lên từ hơi nước, có khí ni tơ rất ít đi theo, chúng hấp thụ bằng cơ chế riêng từ lá. Ngoài ra, những xác động vật và xác của hơn 3.000 loài vi sinh vật nhỏ bé dưới tán chúng cũng góp thêm khí ni tơ cho các loài thực vật trên núi đá vôi. Tất cả đều được tiêu thụ hết mức để sản xuất ra môi trường trong lành và cảnh quan hùng vĩ. 

Rừng trong hang động

3. Rừng mưa Quảng Bình do tự nhiên dày công hình thành từ xa xưa, khác với các vườn thượng uyển của cung vua ngày xưa được bàn tay con người chăm sóc, điểm tô. Các loài thú quý hiếm, các sản vật của ba miền cùng chung sống với những loài chim có tiếng hót kỳ lạ. Bên trong vườn thượng uyển khổng lồ này là một thế giới thần tiên chỉ mới biết đến đầu thế kỷ 21.

Trong nhiều thung lũng ở đây có cả vú sữa, chôm chôm, măng cụt, sầu riêng... hoang dại. Thậm chí, người A Rem sống sâu trong vùng lõi cũng xác nhận không chỉ có các loại hoa quả như thế mà bưởi, cam, chanh, sả, vải, nhãn... ngoài tự nhiên vẫn đơm hoa kết trái mỗi khi vào mùa và họ là những người được thưởng thức ngon lành.

Vũng Chùa trong viên kim cương xanh

Ông Đinh Rầu ở xã Tân Trạch cho biết: “Vú sữa hoang ngoài rừng nhiều lắm, đến mùa nó cho quả không to nhưng mà nhiều. Dân bản mình gọi là quả Nàng nay Nang. Phụ nữ thích vì ăn vào có nhiều sữa nuôi con, đàn ông thích vì ăn vô nó mát”. Rừng cây ăn trái ở đây có 156 loài, trong đó nhóm cho tinh bột và quả gồm 91 loài, nhóm rau gồm 65 loài. Bên trong còn có cả trám, sấu, sim, chay cóc, xoài, xoay, bứa, dâu da...

Người Rục và A Rem, Ma Coong, Mày, Mã Liềng, Vân Kiều… ở trong khu vực rừng mưa miền Tây Quảng Bình đã tận dụng các loài cây trên núi đá vôi để làm thuốc. Nhiều loại rất quý được nêu trong hồ sơ của UNESCO cho thấy có 186 loài cây làm thuốc. Có những loài rất quý như hồi núi (Illicum parviflorum), vàng đắng (Coscinium fenestratum), lá khôi (Ardisia sylvestris), ba kích (Morinda officinalis), thổ phục linh (Smilax grabla). Những tộc người trong vùng cũng sử dụng 42 loài thực vật để đan lát, dệt sợi. Đáng chú ý nhất là các loài thuộc phân họ Tre nứa (Bambusoideae). Một số loài thuộc nhóm Song mây (Calamus). Ngoài ra còn có một số cây thuộc họ Cau dừa (Arecaceae) cung cấp nguyên liệu cho nghề làm nón và lợp nhà như­: lá nón (Livistona chinensis), móc (Caryota urens)... Các loài cây thuộc họ Đay (Tiliaceae), họ Trôm (Sterculiaceae) cũng cho sợi tốt. 

Một góc làng quê ở vùng đất hiếm có

Người A Rem, Rục, Ma Coong… còn biết sử dụng một cách thông minh 54 loài cây khác để làm thuốc nhuộm. Ông Đinh Rầu cho biết thêm: “Người A Rem hay Ma Coong hay anh em Rục cần thuốc, cần hoa quả, cần nhuộm, cần đan lát đều có trong rừng. Đây là khu vườn rộng lớn và mọi thứ đều tự nhiên nên nó cứ sinh sôi mãi”.

Kỳ hoa dị thảo trong rừng mưa Quảng Bình không chỉ có hoa quả hay cây để thuốc thang, những loài thân gỗ còn to lớn đến cả chục người ôm và cao đến vài chục mét. Chúng tôi được người A Rem dẫn đi xem một số thung lũng Mây Trắng, Rục Cà Roòng… mới biết các looại cây có trong sách đỏ như mun, táu, lim… vẫn xanh tươi và ngạo nghễ như thế nào. Có những khu rừng họ giấu kín không cho người ngoài biết, họa hoằn lắm là những nhà nghiên cứu. Ở đó chúng tôi không được chụp ảnh vì họ muốn bảo vệ khu rừng tránh xa sự phá hoại của con người.

Nhiều hang động có đến hàng chục thác nước lớn nhỏ

Nếu các vườn thượng uyển xưa phải nuôi các loài thú để vua chúa thưởng ngoạn thì các loài thú từ bé nhỏ nhất đến to lớn như voi, hổ, bò tót, gấu, sơn dương, rái cá móng nhỏ, các loài chim từ thiên đường đến những loài gà lôi quý hiếm, hay hệ sinh thái độc nhất vô nhị đến các loài bướm có một không hai trong vườn treo ở Quảng Bình đều hoàn toàn do thiên nhiên sản sinh.

Theo chân những người bản địa đi dưới vòm rừng mới thấy một phần sự sinh động ở đây. Những loài linh trưởng như Voọc Gáy Trắng ngày càng xuất hiện nhiều và dày đặc. Chúng kiếm ăn hòa thuận với vượn đen má trắng Siki trên các tầng cao của loài sung rừng có tán cây khổng lồ và cao chót vót cả trăm mét. Những tàng cây thấp hơn là lãnh thổ kiểm soát của loài khỉ cộc và khỉ mặt đỏ. Đám linh trưởng culi lớn, culi nhỏ cần mẫn kiếm lá những nơi hẻo lánh.

Kinh đô hang động thế giới thu hút khách toàn cầu

Trong khi đó, chim thiên đường quý hiếm hoặc gà lôi lam mào trắng, gà lôi hồng tía ngày càng xuất hiện nhiều trong bẫy ảnh của các nhà khoa học. Khướu đá mun và công cũng khoe tiếng hót lanh lảnh cùng bộ lông sặc sỡ mỗi sáng trong các rừng tre trúc… Đấy là một khu vườn không nơi nào ở Việt Nam có thể sánh bằng và nhiều giống loài quý hiếm không tìm thấy ở bất cứ nơi nào khác trên hành tinh.